Great Chaos
Περιβόητο μέλος
Ο Όττο αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Είναι 56 ετών, επαγγέλεται Συγγραφέας και μας γράφει απο Θεσσαλονίκη (Θεσσαλονίκη). Έχει γράψει 4,911 μηνύματα.
06-06-11
22:12
Επίσης, μιας και το πείραμα του Asch έχει αναφερθεί μέσα στο παρόν θέμα, σας παραθέτω ένα σύντομο βίντεο με ελληνικούς επίσης υπότιτλους, όπου παρουσιάζεται το εν λόγω πείραμα:
Όπως είπε και ο Άλιστερ Κρόουλυ, το σύμπαν είναι παρανοϊκό κι ονομάζεται "οι πολλοί".
Λεγεών τ' όνομά μου, ότι πολλοί έσμεν...
Όπως είπε και ο Άλιστερ Κρόουλυ, το σύμπαν είναι παρανοϊκό κι ονομάζεται "οι πολλοί".
Λεγεών τ' όνομά μου, ότι πολλοί έσμεν...
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
Great Chaos
Περιβόητο μέλος
Ο Όττο αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Είναι 56 ετών, επαγγέλεται Συγγραφέας και μας γράφει απο Θεσσαλονίκη (Θεσσαλονίκη). Έχει γράψει 4,911 μηνύματα.
29-12-08
00:02
Ποιο είναι το αντίρροπο του αγελαίου ενστίκτου;
Το εγωιστικό ένστικτο, το οποίο αναφέρεται στην αρχή της παραγράφου που παρέθεσες.
Έχω μία ένσταση εδώ αλλά δεν μπορώ να την υποστηρίξω με απόλυτη βεβαιότητα καθότι δεν μπόρεσα να απομονώσω αυτούσια δήλωση των κυρίων για το εν λόγω θέμα. Από τη γενική εντύπωση πάντως που έχω σχηματίσει, όταν μιλούμε για ελαστικότητα και ευκαμψία της ενστικτώδους συμπεριφοράς δεν εννοούμε ότι η λειτουργία τους ατονεί. Εννοούμε ότι οι ενστικτώδεις τάσεις είναι αρκετά ευέλικτες ώστε μέσω τις μάθησης να προσαρμόζονται στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο και να διοχετεύονται σε αποδεχτές πλέον συμπεριφορές. Έτσι για παράδειγμα, το σεξουαλικό ένστικτο, δεν ατονεί μέσω της μάθησης αλλά με τους μηχανισμούς της μάθησης το άτομο διδάσκεται να ικανοποιεί το ένστικτο με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους: το αρσενικό δε θα κυνηγήσει εν ψυχρώ το θηλυκό για να το γονιμοποιήσει αλλά θα επιδιώξει να συνάψει σχέση μαζί του. Αναλόγως, κάποιος (συνήθως) δε θα βιαιοπραγήσει ασυστόλως για να εκτονώσει το ένστικτο της βίας, αλλάς θα επιλέξει αποδεκτούς τρόπους εκτόνωσης όπως ας πούμε τα βιντεοπαιχνίδια ή το ποδόσφαιρο.
Ομολογώ πως η δική σου εκδοχή μου αρέσει καλύτερα από αυτήν που παρέθεσα. Βρίσκω πως απαντά με αποδοτικότερο τρόπο σε κάποια μου ερωτηματικά κι εξηγεί ορθότερα κάποιες προσωπικές μου παρατηρήσεις, οπότε τη δέχομαι.
Συνεπώς, το κλειδί εδώ, σε σχέση με το αν ένα ένστικτο φαίνεται να αμβλύνεται ή να ισχυροποιείται, να απωθείται ή να έλκεται στην επιφάνεια, είναι το ποιες είναι οι "Κοινωνικώς αποδεκτές συμπεριφορές" και το πώς αυτές καθορίζονται. Για περισσότερες λεπτομέρειες επί του θέματος, παραπέμπω σε σημερινό μου ποστ στο θέμα "Γενιά των 700 ευρώ". Εκεί υπάρχει και λινκ για ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, που δίνει πολλές περισσότερες απαντήσεις.
Με αυτό το σκεπτικό, πράγματι δεν προκύπτει το παράδοξο στο οποίο αναφέρθηκα. Από την άλλη πλευρά, το επιχείρημά σου ενδυναμώνει την άποψή μου πως ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται το ένστικτο της υποταγής στις κοινωνίες μας, πράγμα που αποτελεί και το κύριο θέμα συζήτησής μας, είναι προϊόν μιας διαρκούς διαδικασίας μάθησης.Συνεπώς δε θα ήταν το αναμενόμενο η διαδικασία της μάθησης να ατονίσει το ένστικτο της υποταγής αλλά να το ενδυναμώσει και να το ενσωματώσει σε μία ιεραρχικά δομημένη κουλτούρα, όπως συμβαίνει άλλωστε. Νομίζω δηλαδή ότι αν ερμηνεύσουμε με αυτό τον τρόπο της έννοια της πλαστικότητας του ενστίκτου δεν οδηγούμαστε στο οξύμωρο που περιέγραψες:
Ευθύνεται λοιπόν η μάθηση και για τα υψηλά ποσοστά εκδήλωσης αυτού του ενστίκτου, έναντι του εγωιστικού, ή μήπως αυτά τα ποσοστά είναι γενετικώς καθορισμένα στους ανθρώπινους πληθυσμούς; Είναι η κυριαρχία της αγελαίας συμπεριφοράς μια εξελικτική προσαρμογή του ανθρώπου, ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωση και ευημερία του είδους, ενάντια στην ευημερία του ατόμου; Η άποψη αυτή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και ονομάζεται στην εξέλιξη "επιλογή ομάδων", με την έννοια ότι η φυσική επιλογή ασκείται στο επίπεδο των ομάδων κι όχι των ατόμων. Στην πραγματικότητα όμως, αυτή η άποψη "βρίσκει μικρή υποστήριξη μεταξύ των επαγγελματιών βιολόγων, που κατανοούν την εξέλιξη, εντούτοις διαισθητικά ασκεί τεράστια γοητεία", όπως μας λέει ο Richard Dawkins στο βιβλίο του "Το εγωιστικό γονίδιο", για να συμπληρώσει: "Αλλεπάλληλες γενιές σπουδαστών της ζωολογίας ξαφνιάζονται όταν, ερχόμενοι από το σχολείο, διαπιστώνουν ότι αυτή δεν είναι η ορθόδοξη δαρβινική άποψη". Η παρακάτω φράση, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού στην ουσία υπογραμμίζει τη συμβολή των ηθικών μας προτύπων επάνω στον τρόπο και τη συχνότητα εκδήλωσης του αγελαίου ενστίκτου: "Ένας πιθανός λόγος για τον οποίο η θεωρία της επιλογής ομάδων ασκεί μεγάλη γοητεία, είναι ότι έρχεται σε πλήρη αρμονία με τις ηθικές και πολιτικές αξίες τις οποίες μοιραζόμαστε οι περισσότεροι από εμάς".
Η "ορθόδοξη άποψη", λέγεται "επιλογή ατόμων" και με λίγα λόγια θεωρεί ότι η μονάδα επάνω στην οποία ασκείται η φυσική επιλογή είναι το άτομο κι όχι η ομάδα. Με βάση αυτήν την άποψη, δεν θα ήταν σε καμμία περίπτωση αναμενόμενο να έχει επικρατήσει το αγελαίο ένστικτο σε τέτοιο μεγάλο βαθμό, αφού τα άτομα κι όχι οι πληθυσμοί που μπορούν να επιβιώνουν και να αναπαράγονται περισσότερο, είναι αυτά που επιλέγονται και οι απόγονοι αυτών αποτελούν τον πληθυσμό κατά την επόμενη γενιά. Φυσικά μιλώ περισσότερο για το 85% των Γερμανών, αφού το 65% των Αμερικανών, μιας κοινωνίας που πιστεύει στην ατομική ανέλιξη και στο ατομικό "Αμερικανικό Όνειρο", είναι πράγματι πιο συζητήσιμο ποσοστό. Όπως μάλιστα προανέφερα, αυτή η στατιστικώς σημαντική διαφορά από λαό σε λαό, έστω και της δυτικής κουλτούρας, υπογραμμίζει τον ισχυρισμό πως η εμφάνιση του αγελαίου ενστίκτου σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο εκδήλωσης, είναι αποτέλεσμα καλλιέργειας από το "κοινωνικά αποδεδεκτό".
Το 35% είναι αρκετά καλό νούμερο, όπως ανέφερα και παραπάνω. Ίσως να αποτελεί παρήγορο μήνυμα. Ας μην ξεχνάμε όμως πως ο καταναλωτισμός προϋποθέτει την καλλιέργεια του εγωισμού, έως και του εγωκεντρισμού για να λειτουργήσει αποδοτικά. Η κατανάλωση ικανοποιεί τους ατομικούς πόθους του κάθε ανθρώπου. Σκέφτομαι λοιπόν πως αυτό το 35% ίσως να είναι ο απαραίτητος συμβιβασμός σε μια κοινωνία βαθύτατα καταναλωτική. Αυτό στ' αλήθεια δεν μου φαίνεται και τόσο ελπιδοφόρο, αφού τα καταναλωτικά πρότυπα, είναι κατά βάθος πρότυπα μαζικής υπακοής.Και λέω τώρα λοιπόν αγαπητό Χάος, μήπως και στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να εστιάσουμε στη μειοψηφία εκείνη που ΔΕΝ υποτάσσεται στην εξουσία (ένα 30 με 35% έστω και στα πειράματα δεν είναι αμελητέο); Μήπως τελικά αυτό είναι που πρέπει να μας εντυπωσιάσει και να μας κάνει να είμαστε ελαφρώς πιο αισιόδοξοι για την ανθρώπινη ευφυΐα που τελικά κατορθώνει να ορθώσει το ανάστημά της έστω και αν "Η κριτική ικανότητα μάλιστα, είναι το μόνο που έχει προσεκτικά εξοβελιστεί";
Παντως αν διαβάσετε ιστορία δικαίου θα δείτε πως οι πρώτοι νόμοι θεσπίστηκαν μέσα από την ανάγκη που δημιουργήθηκε κάποια στιγμή οι άνθρωποι να φοβούνται κάτι προκειμένου να έχουν όρια στο τι κάνουν. Κι αν ρωτήσετε πολλούς αν θα διέπρατταν κάποιο έγκλημα όπως πχ κλοπή αν ήξεραν πως δεν θα τους πιάσουν με τίποτα, θα εκπλαγείτε από τις απαντήσεις..
Αυτή η τοποθέτηση υποστηρίζει ακόμη περισσότερο την θέση μου πως η κυριαρχία του αγελαίου ενστίκτου οφείλεται σε μάθηση και καλλιέργεια της υποταγής στην εξουσία. Εάν ήταν έμφυτη η "αλτρουιστική" συμπεριφορά (της θυσίας δηλαδή του ατόμου για τα συμφέροντα της ομάδας) σε τέτοιο μεγάλο βαθμό που να δικαιολογεί τ' αποτελέσματα του παρόντος πειράματος, δεν θα χρειαζόταν ο φόβος για να υπάρχουν όρια. Η κλοπή επίσης, την οποία πολύ επιτυχημένα μας έφερε για παράδειγμα η Καγίρα, είναι παράδειγμα εγωιστικής συμπεριφοράς. Πράγματι έχω ακούσει κι από αλλού ότι τα ποσοστά είναι πολύ υψηλά, όμως δεν έτυχε ν' ακούσω πόσο ακριβώς. Έχεις αγαπητή Καγίρα κάποιο αριθμητικό στοιχείο να μας δώσεις;
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 15 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
Great Chaos
Περιβόητο μέλος
Ο Όττο αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Είναι 56 ετών, επαγγέλεται Συγγραφέας και μας γράφει απο Θεσσαλονίκη (Θεσσαλονίκη). Έχει γράψει 4,911 μηνύματα.
25-12-08
13:31
Έχουμε έτσι μία βολική -σε κάποιες περιπτώσεις- εκδοχή, όπου ο εντολοδόχος, παίζει το ρόλο του χειραγωγούμενου, άβουλου ατόμου, με την πίστη ότι το ηθικό ανάθεμα και η ευθύνη, δεν αφορά τον ίδιο, αλλά τον ηθικό αυτουργό, αυτόν που κατέχει την εξουσιαστική ισχύ. Αποποιείται την ευθύνη και απαλλάσσεται έτσι, από κάθε πιθανή ενοχή. Το αντίθετο, θα απαιτούσε κριτικό πνεύμα και εναντίωση στο φορέα εξουσίας, ...κυρίως όμως θα απαιτούσε την ανάληψη ευθυνών!
Εδώ λοιπόν καλή μου Ίσι, θέτεις ένα ζήτημα το οποίο έχει ανατριχιαστικές προεκτάσεις. Το γεγονός δηλαδή, ότι ο μέσος άνθρωπος έχει κάθε καλή διάθεση να βασανίσει και να σκοτώσει, σχεδόν το ονειρεύεται και ο μόνος λόγος που δεν πραγματοποιεί τις προθέσεις του είναι επειδή φοβάται το Νόμο. Όταν ο Νόμος τον απαλλάσσει από την προσωπική ευθύνη, βρίσκει την ευκαιρία να βγάλει στην επιφάνεια τα σαδιστικά του ένστικτα. Δεν είναι τυχαίος ο όρος "σαδιστικά" που χρησιμοποίησα, αφού αυτό περιγράφει και ο Μαρκήσιος στα έργα του...
Κάτι πολύ σημαντικό που θα ήθελα επίσης να υπογραμμίσω, είναι το εξής: Σε όλα τα επίπεδα, όλων των εξουσιαστικών-ιεραρχικών συστημάτων η μαγική λέξη κλειδί είναι "Ευθύνη". Η ερώτηση "Ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη;" είναι ικανή να μπλοκάρει και να βραχυκυκλώσει τη λειτουργία ολόκληρων μηχανισμών του συστήματος. Έχετέ το υπόψη σας, όταν συναλλάσεστε με το κράτος. Μπορεί το "μαγικό" που μόλις αποκάλυψα να σας φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο...
Point is οι ανθρωποι ειναι ενα ζωο οπως ολα, με ΕΛΑΦΡΩΣ μεγαλυτερο μυαλο.
Υποτίθεται πως ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει ως στόχο του να απομακρύνει τον άνθρωπο από την κτηνώδη του πλευρά και να καλλιεργήσει μέσα του έννοιες όπως η αγάπη, ο αλτρουισμός, ο ανθρωπισμός, κλπ. Φυσικά, αποδεικνύεται άμεσα πως κάτι τέτοιο δεν το έχει επιτύχει, παρά μόνο ως επίχρισμα, μια λεπτή κρούστα πολιτισμού, στην επιφάνεια μιας θάλασσας κτηνωδίας.
Δυστυχώς φίλε μου, ο άνθρωπος έχει ΠΟΛΥ μεγαλύτερο μυαλό από τα άλλα ζώα. Έτσι, επιδεικνύει μια αστείρευτη επινοητικότητα όταν πρόκειται να καταστρέψει, να βασανίσει, να προκαλέσει πόνο από κάθε άποψη, κάτι που τα άλλα "κτήνη" του πλανήτη δεν θα ήταν ικανά σε καμμία περίπτωση να πράξουν. Αυτός είναι και ο λόγος που το λεγόμενο "Ανθρώπινο Κτήνος" θεωρείται το πιο άγριο και φρικιαστικό που περπάτησε ποτέ στον πλανήτη. Ακόμη και ο Τυρανόσαυρος σκότωνε μόνο για να τραφεί...
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 15 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
Great Chaos
Περιβόητο μέλος
Ο Όττο αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Είναι 56 ετών, επαγγέλεται Συγγραφέας και μας γράφει απο Θεσσαλονίκη (Θεσσαλονίκη). Έχει γράψει 4,911 μηνύματα.
24-12-08
00:27
Διαβάζοντας για άλλη μια φορά το πείραμα, αφού μου είναι γνωστό εδώ και λίγα χρόνια, μου δημιουργήθηκε και πάλι κάποιος σκεπτικισμός σε σχέση με τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε η μελέτη αυτή. Θα ήθελα λοιπόν να το διερευνήσουμε λίγο αναλυτικότερα, με σκοπό να εξηγήσω σε ποιο σημείο ακριβώς βρίσκεται η ένστασή μου.
Είναι γεγονός, ότι σε όσα θηλαστικά έχουν προσαρμοστεί, μέσω της φυσικής επιλογής, ώστε να συγκροτούν ομάδες ή αγέλες, με σκοπό την ευκολότερη επιβίωση των ατόμων, των ομάδων, αλλά και του είδους συνολικότερα, έχει εγκατασταθεί εξελικτικά το λεγόμενο "αγελαίο" ένστικτο, το ένστικτο δηλαδή της υποταγής του ατόμου στις επιταγές της ομάδας και η υπακοή στο κυρίαρχο άτομο που αναγνωρίζεται από τα υπόλοιπα ως ο «αρχηγός» της ομάδας. Από άλλες έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε ανθρώπους, αλλά και σε ζώα, φαίνεται πως τα χαρακτηριστικά τα οποία στοιχειοθετούν το ηγετικό άτομο και το καθιστούν σεβαστό από τα άλλα μέλη της ομάδας, είναι σε μεγάλο βαθμό γενετικά καθορισμένα και ως εκ τούτου κληρονομήσιμα, αυτός είναι άλλωστε κι ο λόγος που έχει δημιουργηθεί στον άνθρωπο η συνήθεια (ή ο θεσμός) της κληρονομικής διαδοχής των αρχόντων, από την πρωτόγονη ακόμη περίοδο της κοινωνικής του εξέλιξης.
Έτσι, ενώ για παράδειγμα στις γάτες δεν παρατηρείται τέτοιο ένστικτο υποταγής, αφού το συγκεκριμένο είδος ζώου δεν έχει προσαρμοστεί ως αγελαίο, στους σκύλους ή τους λύκους έχει αναγνωριστεί και είναι ιδιαίτερα ισχυρό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο σκύλος θεωρείται πιστός «φίλος» του ανθρώπου, αφού τον αναγνωρίζει ως αρχηγό του και του δείχνει την προσήκουσα υποταγή, ενώ η γάτα χαρακτηρίζεται από την αυτονομία και την «περηφάνια» που όλοι οι ζωόφιλοι έχουμε διαπιστώσει. Η συσχέτιση αυτού του ενστίκτου υποταγής στην ομάδα, άρα και στην εξουσία του κυρίαρχου, με τις παρατηρήσεις του πειράματος, είναι όχι μόνο εύκολη αλλά και προφανής. Η συσχέτιση αυτή έχει αναπαρασταθεί αλληγορικά στην τριλογία του Πούλμαν «Το αστέρι του βορρά», όπου όλοι οι αστυνομικοί και οι στρατιώτες εμφανίζονται να έχουν ως «δαιμόνιό τους» (ή ζώο τοτέμ κατά την ινδιάνικη παράδοση) έναν σκύλο ή ένα λύκο. Ο συγγραφέας δηλαδή, εύλογα συσχετίζει τη θέρμη με την οποία οι συγκεκριμένοι άνθρωποι υπηρετούν την εξουσία, με το αγελαίο ένστικτο των κυνοειδών. Δεν αποκλείεται να είχε υπόψη του και το εν λόγω πείραμα, όταν έγραφε την τριλογία του.
Μέχρις εδώ λοιπόν, όλα φαίνονται καλά και το πείραμα δείχνει να επιβεβαιώνει και πειραματικά το θεωρητικώς αναμενόμενο. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Είναι σε όλους μας γνωστό και παραδεκτό από τους σύγχρονους ψυχολόγους πως (αντιγράφω από ποστ της Isiliel ):
«Ενώ τα ένστικτα παίζουν πιο σημαντικό ρόλο στην παιδική ηλικία, ατονεί η λειτουργία τους αργότερα, εξαιτίας της ανάπτυξης της κρίσης και της διαδικασίας μάθησης. Ο W.McDugall, όπως και ο Μαλινόφσκι, επισημαίνουν ότι η ενστικτώδης συμπεριφορά του ανθρώπου είναι πιο ελαστική και λιγότερο άκαμπτη, ακριβώς λόγω του ότι υφίσταται την έντονη επίδραση της μάθησης.»
Είναι επίσης γνωστό ότι μέσα στον άνθρωπο, αλλά και σε άλλους οργανισμούς, κάθε ένστικτο ενυπάρχει μαζί με το ακριβές του αντίθετο, σε μια εκδήλωση του φυσικού νόμου της δράσης και της αντίδρασης, ή της κεντρόφυγου και κεντρομόλου δύναμης.
Από το βιβλίο του Άρθουρ Καίσλερ «Οι ρίζες της σύμπτωσης»:
Θα ήταν κοινοτοπία το να επιχειρηματολογήσει κανείς περί του ότι το εγωιστικό ένστικτο έχει τεράστια δύναμη επάνω στον άνθρωπο. Η απόδειξη της ύπαρξης του αυτονόητου «αγελαίου» ενστίκτου ούτε αποτελεί κάτι το συναρπαστικό, ούτε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Αυτό που θα έπρεπε να μας τραβήξει όμως την προσοχή, είναι η συντριπτική κυριαρχία του αγελαίου ενστίκτου επάνω στο αντίρροπό του, το οποίο έχει εγκαθιδρυθεί, όπως μας λέει και το παραπάνω κείμενο του Άρθουρ Καίσλερ, προκειμένου να βοηθήσει στην εξισορρόπηση, την εναρμόνιση και τελικά την σταθερότητα των κοινωνικών μας ομάδων, σε όποιο διαδοχικό επίπεδο κι αν τις εξετάσουμε.
Ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο σημείο στην έρευνα αυτή, είναι η απόκλιση των ποσοστών απόκρισης στα κελεύσματα της εξουσίας, μεταξύ διαφορετικών λαών, για παράδειγμα η διαφορά μεταξύ του 65% των Αμερικανών και του 85% των Γερμανών. Δεν θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η στατιστικώς σημαντική αυτή διαφορά οφείλεται σε γενετικές διακυμάνσεις ανάμεσα στους πληθυσμούς, αφού είναι γνωστό πως με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο στον πλανήτη μοιραζόμαστε κατά 99.9% κοινό γενετικό υλικό. Αντίθετα, οι πολιτισμικές διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ των δύο λαών, ίσως είναι ευκολότερο να εξηγήσουν τις διαφορές στην ανταπόκρισή τους στο εν λόγω πείραμα. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι Γερμανοί κατά παράδοση διαθέτουν ανεπτυγμένη την κουλτούρα της υποταγής στο σύνολο, ή της λειτουργίας ως ομάδα πράγμα που οδήγησε και στην άνοδο και άνθιση του ναζισμού, αλλά και στην έναρξη δύο παγκοσμίων πολέμων από τη χώρα αυτή. Η γερμανική ταινία “Die Welle” («Το Κύμα») που παίζεται αυτήν την εποχή στους κινηματογράφους και περιγράφει τα αποτελέσματα ενός παρόμοιου πειράματος στη Γερμανία, υπογραμμίζουν ετούτη την παράμετρο του ζητήματος.
Η έρευνα για την οποία συζητάμε, δεν διαθέτει κανένα στοιχείο που νʼ αποδεικνύει πως τα τεράστια ποσοστά αυθόρμητης υποταγής στην εξουσιαστική αυθεντία οφείλονται απλά και μόνο σε φυσικά αίτια. Αντιθέτως, με βάση τα παραπάνω επιχειρήματα, είναι πολύ εύλογο να υποθέσει κανείς πως στην πραγματικότητα έχουμε την απόδειξη της καλλιέργειας συγκεκριμένων συμπεριφορών από την άρχουσα κοινωνική ομάδα, μιας εξουσιαστικά-ιεραρχικά δομημένης κοινωνίας, πατώντας πάνω στο πρόσφορο έδαφος ενός υπαρκτού ενστίκτου, το οποίο διαθέτει εξελικτική βάση.
Ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται, διδάσκεται (ή πειθαναγκάζεται) την υποταγή στην εξουσία, την πίστη στην κυρίαρχη ιδεολογία, τη μη αμφισβήτηση των μαζικών «πιστεύω», την ευπείθεια προς τις αρχές. Η οικογένεια, το σχολείο, η θρησκεία, ο αθλητικός όμιλος, ο στρατός, όλα διδάσκουν και εν ανάγκη επιβάλλουν διά της βίας, σωματικής ή ψυχολογικής, την υπακοή και την αδυναμία λήψης κριτικής στάσης απέναντι στις εξουσιαστικές δομές. Η εξουσία έχει φροντίσει να εφοδιάσει τον εαυτό της και τους εκπροσώπους της με σύμβολα δύναμης, στέμματα, σκήπτρα, στολές, σιρίτια, έγγραφα, σφραγίδες, λάβαρα, ύμνους, ή όπως στην περίπτωσή μας λευκές ιατρικές μπλούζες και να τα επενδύσει με τον απαραίτητο μύθο, ώστε να τα ισχυροποιήσει στο έπακρο.
«Μια αλήθεια είναι 10000 επαναλήψεις ενός συνθήματος “υπνοπαιδείας”», έλεγε ο Άλντους Χάξλεϋ στο «Θαυμαστό καινούριο κόσμο». Αν συνυπολογίσει δε κανείς ότι αυτό συμβαίνει στο μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη μας, επί μερικές χιλιάδες χρόνια, εύκολα μπορεί κανείς να κατανοήσει το για ποιον ακριβώς λόγο η υποταγή έχει περάσει πια στους υποσυνείδητους αυτοματισμούς μας κι εκδηλώνεται με μόνο έναυσμα την επίδειξη ενός εξουσιαστικού πανίσχυρου συμβόλου αυθεντίας, όπως ακριβώς ο ήχος του κουδουνιού οδηγούσε στην αυτόματη έκλυση γαστρικών υγρών και σάλιου στα σκυλάκια του Παυλώφ. Στην περίπτωσή μας, η ενστικτώδης συμπεριφορά του ανθρώπου, όχι μόνο δεν έγινε ελαστικότερη και λιγότερο άκαμπτη, λόγω της μάθησης, όπως μας λένε παραπάνω οι McDugall και Μαλινόφσκι, αλλά αντιθέτως καλλιεργήθηκε εντατικά και μάλιστα με τη μορφή μονοκαλλιέργειας μπανάνας σε υποτελή «δημοκρατία» της Νότιας Αμερικής, από τον ίδιο το μαθησιακό μηχανισμό, με τον οποίον η εξουσία «εκπαιδεύει» τους υπηκόους της. Η κριτική ικανότητα μάλιστα, είναι το μόνο που έχει προσεκτικά εξοβελιστεί, σε αυτήν την περίπτωση.
Εάν αγαπητοί μου συνομιλητές σας σόκαραν τα αποτελέσματα του πειράματος, σκεφτείτε πως αυτό δεν είναι παρά μία απλή επίδειξη της αποκτήνωσης που προκαλεί η εξουσιαστική-ιεραρχική κοινωνική οργάνωση στους υπηκόους και όχι πολίτες της…
Είναι γεγονός, ότι σε όσα θηλαστικά έχουν προσαρμοστεί, μέσω της φυσικής επιλογής, ώστε να συγκροτούν ομάδες ή αγέλες, με σκοπό την ευκολότερη επιβίωση των ατόμων, των ομάδων, αλλά και του είδους συνολικότερα, έχει εγκατασταθεί εξελικτικά το λεγόμενο "αγελαίο" ένστικτο, το ένστικτο δηλαδή της υποταγής του ατόμου στις επιταγές της ομάδας και η υπακοή στο κυρίαρχο άτομο που αναγνωρίζεται από τα υπόλοιπα ως ο «αρχηγός» της ομάδας. Από άλλες έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε ανθρώπους, αλλά και σε ζώα, φαίνεται πως τα χαρακτηριστικά τα οποία στοιχειοθετούν το ηγετικό άτομο και το καθιστούν σεβαστό από τα άλλα μέλη της ομάδας, είναι σε μεγάλο βαθμό γενετικά καθορισμένα και ως εκ τούτου κληρονομήσιμα, αυτός είναι άλλωστε κι ο λόγος που έχει δημιουργηθεί στον άνθρωπο η συνήθεια (ή ο θεσμός) της κληρονομικής διαδοχής των αρχόντων, από την πρωτόγονη ακόμη περίοδο της κοινωνικής του εξέλιξης.
Έτσι, ενώ για παράδειγμα στις γάτες δεν παρατηρείται τέτοιο ένστικτο υποταγής, αφού το συγκεκριμένο είδος ζώου δεν έχει προσαρμοστεί ως αγελαίο, στους σκύλους ή τους λύκους έχει αναγνωριστεί και είναι ιδιαίτερα ισχυρό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο σκύλος θεωρείται πιστός «φίλος» του ανθρώπου, αφού τον αναγνωρίζει ως αρχηγό του και του δείχνει την προσήκουσα υποταγή, ενώ η γάτα χαρακτηρίζεται από την αυτονομία και την «περηφάνια» που όλοι οι ζωόφιλοι έχουμε διαπιστώσει. Η συσχέτιση αυτού του ενστίκτου υποταγής στην ομάδα, άρα και στην εξουσία του κυρίαρχου, με τις παρατηρήσεις του πειράματος, είναι όχι μόνο εύκολη αλλά και προφανής. Η συσχέτιση αυτή έχει αναπαρασταθεί αλληγορικά στην τριλογία του Πούλμαν «Το αστέρι του βορρά», όπου όλοι οι αστυνομικοί και οι στρατιώτες εμφανίζονται να έχουν ως «δαιμόνιό τους» (ή ζώο τοτέμ κατά την ινδιάνικη παράδοση) έναν σκύλο ή ένα λύκο. Ο συγγραφέας δηλαδή, εύλογα συσχετίζει τη θέρμη με την οποία οι συγκεκριμένοι άνθρωποι υπηρετούν την εξουσία, με το αγελαίο ένστικτο των κυνοειδών. Δεν αποκλείεται να είχε υπόψη του και το εν λόγω πείραμα, όταν έγραφε την τριλογία του.
Μέχρις εδώ λοιπόν, όλα φαίνονται καλά και το πείραμα δείχνει να επιβεβαιώνει και πειραματικά το θεωρητικώς αναμενόμενο. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Είναι σε όλους μας γνωστό και παραδεκτό από τους σύγχρονους ψυχολόγους πως (αντιγράφω από ποστ της Isiliel ):
«Ενώ τα ένστικτα παίζουν πιο σημαντικό ρόλο στην παιδική ηλικία, ατονεί η λειτουργία τους αργότερα, εξαιτίας της ανάπτυξης της κρίσης και της διαδικασίας μάθησης. Ο W.McDugall, όπως και ο Μαλινόφσκι, επισημαίνουν ότι η ενστικτώδης συμπεριφορά του ανθρώπου είναι πιο ελαστική και λιγότερο άκαμπτη, ακριβώς λόγω του ότι υφίσταται την έντονη επίδραση της μάθησης.»
Είναι επίσης γνωστό ότι μέσα στον άνθρωπο, αλλά και σε άλλους οργανισμούς, κάθε ένστικτο ενυπάρχει μαζί με το ακριβές του αντίθετο, σε μια εκδήλωση του φυσικού νόμου της δράσης και της αντίδρασης, ή της κεντρόφυγου και κεντρομόλου δύναμης.
Από το βιβλίο του Άρθουρ Καίσλερ «Οι ρίζες της σύμπτωσης»:
Κάθε όργανο ενός οργανισμού έχει ταυτόχρονα το διττό χαρακτήρα ενός υποτελούς μέρους κι ενός αυτόνομου συνόλου. Το ίδιο το άτομο είναι ένα οργανικό σύνολο, αλλά ταυτόχρονα και μέλος της οικογένειάς του ή της φυλής του. Κάθε κοινωνική ομάδα πάλι, έχει κι αυτή τα χαρακτηριστικά ενός συνεπούς συνόλου ταυτόχρονα με τα χαρακτηριστικά εξαρτώμενου μέρους της κοινότητας ή του έθνους. Μέρη και σύνολα με την κυριολεξία των όρων, δεν υπάρχουν πουθενά. Τόσο ο ζωικός, όσο και ο κοινωνικός οργανισμός δεν αποτελούνται από στοιχειώδη κομματάκια· είναι ιεραρχικά οργανωμένα συστήματα υπό-συνόλων με πολλές στάθμες και περιέχουν, σαν τα κινέζικα κουτιά, υποσύνολα μια κατώτερης ιεραρχικής τάξης. Αυτά τα υπό-σύνολα -ή όπως προτείνω να τα ονομάσουμε, αυτά τα «ολόνια»- είναι, σαν τον Ιανό, οντότητες με δύο πρόσωπα. Επιδεικνύουν τις ανεξάρτητες ιδιότητες των συνόλων ταυτόχρονα με τις εξαρτώμενες ιδιότητες των μερών. Κάθε ολόνιο (ΣτΧ: στην περίπτωση που συζητάμε εμείς πρόκειται για τον κάθε άνθρωπο ως άτομο) οφείλει να προστατέψει και να επιβεβαιώσει την αυτονομία του γιατί αλλιώς ο οργανισμός θα χάσει τη διαμόρφωσή του και θα διαλυθεί σε μια άμορφη μάζα. Ταυτόχρονα οφείλει και να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του συνόλου. Με αυτή την έννοια, «αυτονομία» σημαίνει ότι τα ολόνια έχουν την τάση να επιμένουν και να επιβάλλουν τους χαρακτηριστικούς τους τύπους δραστηριότητας. Αυτή η «Τάση Αυτοεπιβεβαίωσης» είναι ένα θεμελιώδες και παγκόσμιο χαρακτηριστικό των ολονίων και εκδηλώνεται σε κάθε στάθμη, στα κύτταρα, στα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες. [...] Η αυτοεπιβεβαιωτική τάση έχει το αντιστάθμισμά της στην «Τάση της Ολοκλήρωσης» στην τάση δηλαδή που έχει το ολόνιο να δρα σαν μέρος ενός ευρύτερου συνόλου (ΣτΧ: Σκεφτείτε ποια καθεστώτα ονομάζονται «ολοκληρωτικά»).
Η πολικότητα των δύο αυτών τάσεων ή δυναμικών, είναι ένα φαινόμενο που απαντάται σʼ όλους τους τομείς της ζωής. Στο πλήθος των κοινωνικών ιεραρχιών, η Αυτοεπιβεβαιωτική τάση εκδηλώνεται σε διαφορετικές στάθμες σαν εγωισμός, ενδιαφέρον για τα προβλήματα της φυλής, εθνικισμός κλπ και οι τάσεις Ολοκλήρωσης σαν αλτρουισμός, πνεύμα συνεργασίας, διεθνισμός και γενικά μια υποτέλεια στα συμφέροντα μιας υψηλότερης οργανωτικής στάθμης. Η σταθερότητα των κοινωνιών και των οργανισμών εξαρτάται από τη σωστή εξισορρόπηση των αντίθετων τάσεων των ολονίων τους.
Θα ήταν κοινοτοπία το να επιχειρηματολογήσει κανείς περί του ότι το εγωιστικό ένστικτο έχει τεράστια δύναμη επάνω στον άνθρωπο. Η απόδειξη της ύπαρξης του αυτονόητου «αγελαίου» ενστίκτου ούτε αποτελεί κάτι το συναρπαστικό, ούτε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Αυτό που θα έπρεπε να μας τραβήξει όμως την προσοχή, είναι η συντριπτική κυριαρχία του αγελαίου ενστίκτου επάνω στο αντίρροπό του, το οποίο έχει εγκαθιδρυθεί, όπως μας λέει και το παραπάνω κείμενο του Άρθουρ Καίσλερ, προκειμένου να βοηθήσει στην εξισορρόπηση, την εναρμόνιση και τελικά την σταθερότητα των κοινωνικών μας ομάδων, σε όποιο διαδοχικό επίπεδο κι αν τις εξετάσουμε.
Ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο σημείο στην έρευνα αυτή, είναι η απόκλιση των ποσοστών απόκρισης στα κελεύσματα της εξουσίας, μεταξύ διαφορετικών λαών, για παράδειγμα η διαφορά μεταξύ του 65% των Αμερικανών και του 85% των Γερμανών. Δεν θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η στατιστικώς σημαντική αυτή διαφορά οφείλεται σε γενετικές διακυμάνσεις ανάμεσα στους πληθυσμούς, αφού είναι γνωστό πως με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο στον πλανήτη μοιραζόμαστε κατά 99.9% κοινό γενετικό υλικό. Αντίθετα, οι πολιτισμικές διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ των δύο λαών, ίσως είναι ευκολότερο να εξηγήσουν τις διαφορές στην ανταπόκρισή τους στο εν λόγω πείραμα. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι Γερμανοί κατά παράδοση διαθέτουν ανεπτυγμένη την κουλτούρα της υποταγής στο σύνολο, ή της λειτουργίας ως ομάδα πράγμα που οδήγησε και στην άνοδο και άνθιση του ναζισμού, αλλά και στην έναρξη δύο παγκοσμίων πολέμων από τη χώρα αυτή. Η γερμανική ταινία “Die Welle” («Το Κύμα») που παίζεται αυτήν την εποχή στους κινηματογράφους και περιγράφει τα αποτελέσματα ενός παρόμοιου πειράματος στη Γερμανία, υπογραμμίζουν ετούτη την παράμετρο του ζητήματος.
Η έρευνα για την οποία συζητάμε, δεν διαθέτει κανένα στοιχείο που νʼ αποδεικνύει πως τα τεράστια ποσοστά αυθόρμητης υποταγής στην εξουσιαστική αυθεντία οφείλονται απλά και μόνο σε φυσικά αίτια. Αντιθέτως, με βάση τα παραπάνω επιχειρήματα, είναι πολύ εύλογο να υποθέσει κανείς πως στην πραγματικότητα έχουμε την απόδειξη της καλλιέργειας συγκεκριμένων συμπεριφορών από την άρχουσα κοινωνική ομάδα, μιας εξουσιαστικά-ιεραρχικά δομημένης κοινωνίας, πατώντας πάνω στο πρόσφορο έδαφος ενός υπαρκτού ενστίκτου, το οποίο διαθέτει εξελικτική βάση.
Ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται, διδάσκεται (ή πειθαναγκάζεται) την υποταγή στην εξουσία, την πίστη στην κυρίαρχη ιδεολογία, τη μη αμφισβήτηση των μαζικών «πιστεύω», την ευπείθεια προς τις αρχές. Η οικογένεια, το σχολείο, η θρησκεία, ο αθλητικός όμιλος, ο στρατός, όλα διδάσκουν και εν ανάγκη επιβάλλουν διά της βίας, σωματικής ή ψυχολογικής, την υπακοή και την αδυναμία λήψης κριτικής στάσης απέναντι στις εξουσιαστικές δομές. Η εξουσία έχει φροντίσει να εφοδιάσει τον εαυτό της και τους εκπροσώπους της με σύμβολα δύναμης, στέμματα, σκήπτρα, στολές, σιρίτια, έγγραφα, σφραγίδες, λάβαρα, ύμνους, ή όπως στην περίπτωσή μας λευκές ιατρικές μπλούζες και να τα επενδύσει με τον απαραίτητο μύθο, ώστε να τα ισχυροποιήσει στο έπακρο.
«Μια αλήθεια είναι 10000 επαναλήψεις ενός συνθήματος “υπνοπαιδείας”», έλεγε ο Άλντους Χάξλεϋ στο «Θαυμαστό καινούριο κόσμο». Αν συνυπολογίσει δε κανείς ότι αυτό συμβαίνει στο μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη μας, επί μερικές χιλιάδες χρόνια, εύκολα μπορεί κανείς να κατανοήσει το για ποιον ακριβώς λόγο η υποταγή έχει περάσει πια στους υποσυνείδητους αυτοματισμούς μας κι εκδηλώνεται με μόνο έναυσμα την επίδειξη ενός εξουσιαστικού πανίσχυρου συμβόλου αυθεντίας, όπως ακριβώς ο ήχος του κουδουνιού οδηγούσε στην αυτόματη έκλυση γαστρικών υγρών και σάλιου στα σκυλάκια του Παυλώφ. Στην περίπτωσή μας, η ενστικτώδης συμπεριφορά του ανθρώπου, όχι μόνο δεν έγινε ελαστικότερη και λιγότερο άκαμπτη, λόγω της μάθησης, όπως μας λένε παραπάνω οι McDugall και Μαλινόφσκι, αλλά αντιθέτως καλλιεργήθηκε εντατικά και μάλιστα με τη μορφή μονοκαλλιέργειας μπανάνας σε υποτελή «δημοκρατία» της Νότιας Αμερικής, από τον ίδιο το μαθησιακό μηχανισμό, με τον οποίον η εξουσία «εκπαιδεύει» τους υπηκόους της. Η κριτική ικανότητα μάλιστα, είναι το μόνο που έχει προσεκτικά εξοβελιστεί, σε αυτήν την περίπτωση.
Εάν αγαπητοί μου συνομιλητές σας σόκαραν τα αποτελέσματα του πειράματος, σκεφτείτε πως αυτό δεν είναι παρά μία απλή επίδειξη της αποκτήνωσης που προκαλεί η εξουσιαστική-ιεραρχική κοινωνική οργάνωση στους υπηκόους και όχι πολίτες της…
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 15 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.