13-08-09
15:03
Πολύ απλά, αυτό που βλέπει ο άνθρωπος από τον κόσμο γύρω του είναι μοναχά ο εαυτός του κι όχι η πραγματική υπόσταση των καταστάσεων. Μ' αυτόν παλεύει, μ' αυτόν καταγίνεται και η εικόνα που έχει για το περιβάλλον του είναι αυτή που διατηρεί για το πρόσωπό του.
Μισό λεπτό... το ότι ο άνθρωπος παλεύει με τον εαυτό του δεν σημαίνει και ότι δεν μπορεί να έχει αντίληψη της πραγματικότητας. Θα έλεγα μάλλον ότι ο άνθρωπος "κρίνει" την πραγματικότητα, αυτά δηλαδή που συμβαίνουν γύρω του, με βάση την αντίληψη που έχει για τα πράγματα, αλλά δε σημαίνει σε καμία των περιπτώσεων ότι η πραγματικότητα αυτή καθ' αυτή διαμορφώνεται από τον ίδιο.
Ας δεχθώ ότι ισχύει μόνο αυτό που λες εδώ. Τότε επιβεβαιώνεται η άποψη ότι πράγματι ο άνθρωπος ζει μέσα σε μια πραγματικότητα που κατασκευάζει από μόνος του, δηλαδή σύμφωνα με το αρχικό μας παράδειγμα, ζει στην "όαση" και όχι στην "έρημο".
Εγώ λέω ότι ο άνθρωπος μπορεί να ερμηνεύσει το κάθε πράγμα που βιώνει διαφορετικά από κάποιον άλλο, αλλά όχι ότι κατασκευάζει την πραγματικότητα από μόνος του.
Και επειδή εμένα μου αρέσουν τα συγκεκριμένα παραδείγματα: Αν υποθέσουμε ότι κάποιος είναι φτωχός από υλικής απόψεως. Ζει σε ένα σπιτάκι, με μια καρέκλα, ένα τραπέζι και ένα κρεββάτι και τρώει κάθε μέρα ένα κομμάτι ψωμί, ωστόσο αυτός ο άνθρωπος αισθάνεται πλήρης ή αν θες πλούσιος. Η πραγματικότητα είναι ότι δεν ζει σε βίλα, αυτό δεν αμφισβητείται. Η πληρότητα που νιώθει είναι αποτέλεσμα της αντίληψης του για τα πράγματα. Δεν ξέρω αν γίνομαι κατανοητή;
Ας θυμίσω κάτι άλλο. Έχεις ακούσει ποτέ το "έκλαιγα γιατί δεν είχα παπούτσια, μέχρι που είδα κάποιον που δεν είχε πόδια"; Αυτό συνοψίζει ακριβώς αυτό που θέλω να πω: Έχουμε μια πραγματικότητα, το ότι δεν έχω παπούτσια. Αυτό μου δημιουργεί μια θλίψη, γιατί τα θεωρώ απαραίτητα. Κάποια στιγμή βλέπω κάποιον που δεν έχει πόδια και σκέφτομαι ότι είμαι τυχερή που εγώ έχω. Τότε τα παπούτσια μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα και δεν με ενοχλεί πια. Έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπω την κατάστασή μου, αλλά όχι και η ίδια η κατάστασή μου. Εξακολουθώ να μην έχω παπούτσια. Δεν με ενοχλεί πια, αλλά δεν σημαίνει επειδή έπαψε να με ενοχλεί, ότι απέκτησα παπούτσια.
Το ανέφερε νομίζω και ο Λόρυ. Ο Νας δεν έπαψε να είναι ασθενής. Απλά βρήκε τρόπο να ζήσει με αυτό. Αν θυμάσαι, για κάθε καινούργιο πρόσωπο που τον πλησίαζε, ζητούσε από κάποιον άλλο να του επιβεβαιώσει ότι τον έβλεπε. Και επιπλέον ο ίδιος εξακολουθούσε να βλέπει τους ανύπαρκτους ανθρώπους, απλά δεν έδινε πια σημασία. Το ότι έμαθε να "χαλιναγωγεί" τη σχιζοφρένεια, δε σημαίνει ότι τη θεράπευσε.Μια άλλη θεώρηση της ψυχασθένειας πάντως είναι πως πρόκειται για διαφορετικό τρόπο αντίληψης της ίδιας πραγματικότητας που όλοι βιώνουμε, συνεπώς πρόκειται για "μετακίνηση του σημείου συναρμογής", όπως λέει ο Δον Χουάν, του ενεργειακού δηλαδή κόμβου με τον οποίο συντονιζόμαστε με μια συγκεκριμένη "συχνότητα" της ύπαρξης. Αυτό που κάνει τον άνθρωπο "ασθενή" λοιπόν σ' αυτήν την περίπτωση, είναι ότι δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη δύο διαφορετικών τρόπων αντίληψης, της δικής μας δηλαδή και της δικής του, με αποτέλεσμα να μην είναι λειτουργικός μέσα στη δική μας πραγματικότητα. Παράδειγμα που μπορεί να ενισχύσει αυτά που γράφω, είναι η περίπτωση του νομπελίστα μαθηματικού John Forbes Nash Jr, την ιστορία του οποίου είδαμε στην ταινία "Ένας υπέροχος άνθρωπος (A beautiful mind) με τον Ράσσελ Κρόυ. Από τη στιγμή που ο ίδιος αναγνώρισε ότι μπορεί να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα διαφορετικά από εμάς τους υπόλοιπους, έπαψε να είναι ασθενής.
Εξάλλου είναι γνωστό ότι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσεις έναν "τρελό" είναι να ενστερνιστείς την τρέλα του, όπως είδαμε και στην πραγματική ιστορία του Patch Adams, τον οποίο ενσάρκωσε στη μεγάλη οθόνη ο Ρόμπιν Ουίλιαμς. Από τη στιγμή που υπάρχει έστω κι ένας που "βλέπει" το ίδιο πράγμα με τον τρελό, εκείνος παύει αυτόματα να είναι τρελός, αφού αποκτά σημείο αναφοράς. Πράγματι λοιπόν, εφόσον δεχτούμε ότι όλα είναι ψευδαίσθηση, τότε δεν υπάρχουν ψυχασθενείς. Να θυμάσαι πως ο μόνος λόγος για τον οποίο η πραγματικότητα την οποία βιώνουμε δείχνει τόσο συμπαγής, είναι επειδή έχουμε συμφωνήσει όλοι σε αυτήν. Ο σωστός όρος τελικά δεν είναι "Πραγματικότητα", αλλά "Συναινετική Πραγματικότητα"
Θα έλεγα να μην μπούμε σε παραδείγματα με ψυχασθένειες, διότι αφ' ενός δεν είμαστε αρμόδιοι να μιλάμε, αφ΄ετέρου είναι ιδιαίτερες καταστάσεις και θα προξενήσουν χάος στην κουβέντα.
Απλά να σου απαντήσω ότι δεν μπορείς να ενστερνιστείς την κάθε τρέλα και το ότι αποκτά σημείο αναφοράς, δεν την αναιρεί αυτομάτως. Αν π.χ. κάποιος "λοξεύσει" και αρχίσει και βλέπει γύρω του τέρατα και θέλει να πάρει ένα μαχαίρι και να τα σκοτώσει, τι μπορείς να ενστερνιστείς σε αυτό και πως θα βοηθήσεις αν του δώσεις σημείο αναφοράς. Γι' αυτό θα έλεγα να αφήσουμε τις "ιδιαίτερες" καταστάσεις εκτός κουβέντας.
Τώρα όσον αφορά σε αυτό που ονομάζεις "συναινετική πραγματικότητα" δεν είναι σωστή νομίζω η λέξη συναινετική, αλλά η λέξη "συμβατική". Οι συμβάσεις όμως είναι απαραίτητες για να λειτουργήσει η κοινωνία ή και ο ίδιος ο άνθρωπος αν θες, αλλά εκτός αυτού βασίζονται και σε μια πραγματικότητα, δεν είναι τελείως αυθαίρετες.
Να σε πάω σε μια πιο οικεία σύμβαση, αυτή της γλώσσας. Ας πάρουμε ένα σκεύος στο οποίο μαγειρεύουμε. Εμείς οι Έλληνες το ονομάζουμε κατσαρόλα. Οι Άγγλοι πάλι το λένε ποτ. Αν πεις στον Άγγλο "κατσαρόλα" δεν θα καταλάβει τίποτα. Το ίδιο και ο Έλληνας αν του πεις "ποτ". Αν το δουν όμως και οι δύο, ξέρουν πολύ καλά τι είναι. Το μαγειρικό σκεύος λοιπόν είναι η πραγματικότητα και υπάρχει. Το ότι ο Έλληνας το αντιλαμβάνεται ως "κατσαρόλα" και ο Άγγλος ως "ποτ" έχει να κάνει με τη σύμβαση της γλώσσας. Φαντάσου τώρα να μην υπήρχε καμία σύμβαση και ο καθένας να το ονόμαζε όπως ήθελε, ο ένας να το έλεγε "μπρίκι", ο άλλος "νερό", ένας τρίτος "ντουντού" κλπ. Έχεις ιδέα τι θα γινόταν;
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 14 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
11-08-09
15:10
Ο άνθρωπος οφείλει να βρίσκεται σε αέναη πάλη με τον εαυτό του. Δεν καταλαβαίνω όμως, πως συνάγεται εξ' αυτού το συμπέρασμα ότι το σύμπαν που ζει ο καθένας μας είναι μια παραίσθηση. Αν θες μου εξηγείς λίγο το συλλογισμό σου.Πράγμα που σημαίνει ότι ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια αέναη πάλη με τον εαυτό του, εκ καταβολής. Συμφωνώ απόλυτα με αυτήν την άποψη και θα ήθελα να την υπογραμμίσω ώστε να μην περάσει απαρατήρητη. Αυτός είναι κι ένας απ' τους λόγους που θεωρώ ότι το σύμπαν μέσα στο οποίο ζει ο καθένας μας δεν είναι παρά μία παραίσθηση, παρά τις εύλογες αντιρρήσεις που εκφράζει παρακάτω η Ciby.
Την θεωρία αυτή την έχω ακούσει και για να είμαι ειλικρινής κατά βάθος το πιστεύω. Είναι αυτό που λένε οι παλαιότεροι "μη γκρινιάζεις γιατί είναι γρουσουζιά". Επειδή γενικά πιστεύω σε ... πως να το πω.... σε "μεταφυσικά" πράγματα, δεν μπορώ να αποκλείσω με την ψυχρή λογική κάτι τέτοιο. Όμως αναρωτιέμαι συχνά μήπως και πάλι είναι θέμα οπτικής. Θέλω να πω, ότι καθημερινά μας συμβαίνουν είτε στους ίδιους, είτε γύρω μας διάφορα πράγματα. Από απλά, π.χ. το να μη βρίσκεις να παρκάρεις ή να συναντάς κίνηση μέχρι πιο σοβαρά, π.χ. ένα ατύχημα. Αν εκείνη τη στιγμή σκεφτείς λογικά την στατιστική πιθανότητα να σου συμβεί κάτι τέτοιο, τότε θα διαπιστώσεις ότι δεν το "τραβάς" σα μαγνήτης, απλά θα συνέβαινε κάποτε. Είναι δηλαδή και θέμα αντίληψης των πραγμάτων, όσο μεγιστοποιείς το παραμικρό που σου συμβαίνει, τόσο νιώθεις να έχεις φάει μούντζα. Υπάρχουν όμως και άπειρα καλά μικρά ή και πιο μεγάλα πράγματα που μας συμβαίνουν καθημερινά και δεν τους δίνουμε τις διαστάσεις που θα έπρεπε. Ας πούμε το ότι σήμερα μπόρεσες να απολαύσεις έναν καφέ στην Πλάκα με ένα φίλο και να πεις δυο κουβέντες. Αυτά δυστυχώς δεν τα καταχωρούμε στα θετικά που μας συμβαίνουν, γιατί απλά τα θεωρούμε δεδομένα. Δεν είναι όμως καθόλου δεδομένα. Το ότι δεν τα "βλέπουμε" δε σημαίνει ότι δεν συμβαίνουν, απλά εμείς επιλέγουμε να μην τα βλέπουμε.Πολύ σωστά, αυτό είναι μια πτυχή εκείνου που ήθελα να πω με το τελευταίο μου ποστ. Θα παρατηρήσω ωστόσο, σε συνέχεια αυτού που λες, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν βλέπεις τα πράγματα με μίζερη, όπως το ορίζεις οπτική, με κάποιο μυστηριώδη τρόπο έλκεις επάνω σου συνεχώς τις κακές και ατυχείς καταστάσεις, οι οποίες έρχονται για να επιβεβαιώσουν στην ουσία την οπτική σου. Εάν πάλι βλέπεις τα πράγματα μ' αισιόδοξο τρόπο, αποκτάς μεγάλη "τύχη" και οι καταστάσεις αποβαίνουν παραδόξως θετικά, στη συνήθη περίπτωση.
Δεν αντιλέγω, απλά δε νομίζω ότι τρελαίνεσαι επειδή βλέπεις μια άλλη πραγματικότητα, αλλά επειδή χάνεις την αντικειμενική πραγματικότητα. Θέλω να πω, αν βλέπεις π.χ. μια κουρτίνα και ένας άλλος στον ίδιο χώρο την βλέπει ως φάντασμα και όχι ως κουρτίνα και εν συνεχεία εσύ αρχίσεις να τη βλέπεις επίσης ως φάντασμα, αυτό δε συμβαίνει επειδή έπαψε να είναι κουρτίνα, αλλά επειδή εσύ θες να βλέπεις πλέον ένα φάντασμα. Η πραγματικότητα της κουρτίνας εξακολουθεί να υφίσταται.Δεν θα πρέπει ωστόσο να ξεχνούμε ότι πολλοί φιλόσοφοι αποδέχονται πως η πραγματικότητα ορίζεται από τον παρατηρητή. Πράγματι, τα μάτια μας δεν είναι κάμερες, οι οποίες καταγράφουν με αντικειμενικό τρόπο την πραγματικότητα, αλλά η εικόνα που σχηματίζουμε για τον κόσμο γύρω μας είναι απλά μια προσομοίωση, ένα μοντέλο που δημιουργείται στο μυαλό μας, το οποίο περιλαμβάνει το κλάσμα εκείνο των άπειρων στοιχείων που αποτελούν τον κόσμο μας, το οποίο εμείς επιλέγουμε να προσέξουμε συνειδητά. Έτσι, από κάποια άποψη, σε κάθε περίπτωση αυτό που ορίζουμε ως πραγματικότητα υπάρχει μόνο στο μυαλό ενός ανθρώπου, το βλέπει μόνο αυτός. Από την άλλη πλευρά, η αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων καθιστά βέβαιο ότι από κάθε μας παραίσθηση επηρεάζονται κατά τι και κάποιοι άλλοι άνθρωποι. Γνωρίζεις ίσως ότι η ψυχασθένειες είναι και μεταδοτικές, ότι εάν ζεις στο ίδιο περιβάλλον με κάποιο ψυχωτικό διαστρεβλώνεται σε μεγάλο βαθμό και η δική σου αντίληψη των πραγμάτων, μέχρι που τελικά μπορεί κι εσύ να τρελαθείς. Είναι αυτό που ονομάζεται "Δισχιδής Ψύχωση".
Θα ήθελα όμως να μη μπούμε σε περιπτώσεις ψυχασθένειας, διότι θα χάσουμε τη μπάλα. Εν τούτοις να σου πω ότι, αν όλα ήταν ψευδαίσθηση τότε δεν θα υπήρχαν ψυχασθενείς. Σκέψου το λίγο.
Σωστό το παράδειγμά σου. Σκέψου όμως ότι μόνο ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αποδώσει πνευματικές και συμβολικές ιδιότητες στο φυτό το οποίο βλέπει, οι οποίες βρίσκονται πέρα από τη στενή χρηστική του υπόσταση. Για παράδειγμα, οι αρχαίοι θεώρησαν τα δένδρα "ιερά", τους απέδωσαν άυλες οντότητες οι οποίες κατοικούν εντός τους και τα συσχέτισαν άρρηκτα με ένα αρχέτυπο, εκείνο της στήλης που συνδέει τη Γη με τον Ουρανό. Έτσι, κατά την ιουδαιοχριστιανική παράδοση στον παράδεισο υπήρχαν το Δένδρο της Ζωής και το Δένδρο της Γνώσης, ενώ κατά τη σκανδιναυική παράδοση μια γιγάντια φλαμουριά στηρίζει στα κλαδιά της τη Γη. Ακόμη και ο Νεύτωνας απέδωσε συμβολικά την ιδέα που του ήρθε ξαφνικά για τη βαρύτητα, σ' ένα μήλο που έπεσε από μια μηλιά κάτω από την οποία καθόταν. Δεν είναι τυχαίο ότι η ίδια μηλιά ήταν συμβολικά το "Δένδρο της Γνώσης", συνεπώς εκείνος υπονόησε ότι η γνώση αυτή του ήρθε κατευθείαν από τον ουρανό. Πίστεψέ με, είναι πολύ μεγάλη η διαφορά μεταξύ εκείνου που κοιτώντας ένα δένδρο βλέπει απλά έναν φυτικό οργανισμό, κι εκείνου που βλέπει ένα αρχέτυπο ή κάτι το "ιερό".
Αυτό είναι θέμα οπτικής. Σε αυτό δεν διαφωνούμε, οι άνθρωποι έχουν διαφορετική οπτική, η οποία επηρεάζεται από τη διάφορους παράγοντες, όπως η γνώση, η πρόοδος της επιστήμης, η θρησκευτικές αντιλήψεις κλπ...
Η δική μου ένσταση έχει να κάνει με την απολυτόττητα της παραίσθησης. Δεν διαφωνώ ότι π.χ. το δέντρο είναι για μένα κάτι διαφορετικό από αυτό που ήταν για τους αρχαίους π.χ. Αιγυπτίους ή όποιους άλλους. Ακόμα και με σύγχρονους λαούς μπορεί να βρεις διαφορές, π.χ. το χιόνι και ο πάγος για τους Εσκιμώους υπήρξε δομικό υλικό, ενώ εγώ π.χ. το βλέπω σαν παιχνίδι. Η πραγματικότητα του χιονιού ή του δέντρου όμως υφίσταται έτσι κι αλλιώς, άσχετα από το πως το βλέπουμε.
Όχι, έχεις δίκιο. Ο στόχος είναι κατά την παράδοση "Η Πόλη των Πυραμίδων", ό,τι κι αν σημαίνει αυτό...
Αλίμονο αν δεν ήταν!
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 14 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
11-08-09
11:27
Πολύ σωστά τα λέτε Sid και Ciby, όμως θα ήθελα να θέσω μια ακόμη παράμετρο του ζητήματος: Κάποιοι λένε πως το Σύμπαν είναι όλο μια παραίσθηση, πράγμα που προσυπογράφει και ο Άλιστερ Κρόουλυ. Πιστεύετε πως κάτι τέτοιο μπορεί να είναι αληθές; Εάν ισχύει κάτι τέτοιο, δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο άνθρωπος ζει στην παραίσθηση στην οποία έχει εστιάσει την προσοχή του;
Φυσικά, για να γίνει κατανοητό κάτι τέτοιο, είναι αναγκαίο να ξεχάσουμε την έρημο ως μια πραγματική οντότητα και να τη φανταστούμε ως ένα σύμβολο, που αναφέρεται σε καταστάσεις οι οποίες συμβαίνουν μέσα στην καθημερινή μας ζωή. Μήπως δηλαδή τελικά εμείς ορίζουμε μέσα στην καθημερινότητά μας, το ιδιαίτερο μικροπεριβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε, εστιάζοντας απλά την προσοχή μας σ' αυτό;
Δεν θα έλεγα ότι συμφωνώ με την άποψη ότι το Σύμπαν είναι μια παραίσθηση και μόνο. Τουλάχιστον το δικό μου φτωχό μυαλό δεν μπορεί να το συλλάβει έτσι. Για να είμαι ειλικρινής δεν έχω διαβάσει Άλιστερ Κρόουλυ και γι' αυτό δεν θέλω να εκφέρω άποψη πάνω στη θεωρία του, γιατί δεν ξέρω ούτε πως το στηρίζει ούτε πως ακριβώς το εννοεί.
Πάντως κι εγώ σε αυτά που ανέφερα στο προηγούμενο ποστ, την έρημο την έχω λάβει ως σύμβολο. Τώρα όσον αφορά στο μικροσύμπαν που ζει ο καθένας από εμάς, νομίζω πως σε ένα βαθμό ναι το ορίζουμε εμείς. Όχι απόλυτα βέβαια, αλλά σίγουρα επηρεάζεται από αυτά στα οποία εστιάζουμε.
Και για να μιλάμε πιο συγκεκριμένα, το πόσο ευχάριστη ή αν θέλετε εύκολη, θελκτική ή ότι άλλο είναι η καθημερινότητά μας, έχει να κάνει με το πως τη βλέπουμε αλλά και πόσο τη "βοηθάμε" εμείς οι ίδιοι. Εδώ μου έρχεται στο μυαλό το ποτήρι με το νερό μέχρι τη μέση, που άλλοι το βλέπουν μισογεμάτο και άλλοι μισοάδειο. Αν κάποιος θέλει βλέπει τη ζωή του μίζερα, τότε θα γίνει μίζερη, ενώ αντίθετα αν θέλει να βλέπει παντού κάτι αισιόδοξο, τότε και η ζωή του θα είναι πιο "εύπεπτη". Δυσκολίες και αναποδιές θα έχουμε όλοι, καταστάσεις από τις οποίες θα θέλουμε να βγούμε θα έχουμε όλοι. Αυτά είναι πράγματα που δεν τα ορίζουμε απόλυτα εμείς. Το αν τελικά θα καταφέρουμε να βγούμε και να φτάσουμε την πολυπόθητη όαση, αυτό νομίζω το ορίζουμε εμείς.
Σχετικά δε με το που εστιάζουμε, αυτό για μένα είναι οι στόχοι των ανθρώπων. Θεωρώ ότι κανείς πρέπει πάντα να θέτει ένα στόχο και μόλις τον κατακτά να θέτει τον επόμενο. Το τι είναι αυτός ο στόχος, πόσο μεγαλεπίβολος ή όχι είναι, αυτό είναι θέμα ανθρώπου. Είναι όμως και αυτός που επηρεάζει την καθημερινότητα και το μικροσύμπαν μας. Δεν μπορώ να τα θεωρήσω παραίσθηση όλα αυτά. Παραίσθηση είναι για μένα κάτι που υπάρχει στο μυαλό ενός ανθρώπου, το "βλέπει" μόνο αυτός και δεν επηρεάζονται άλλοι από αυτό. Οι στόχοι που θέτουμε ή τα πράγματα στα οποία εστιάζουμε, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο εμάς, επηρεάζουν και άλλους ανθρώπους.
Η μόνη σχέση που μπορώ να βρω με την παραίσθηση, είναι η προσωπική οπτική του καθενός για τα πράγματα. Όχι όμως ότι δεν υπάρχει τίποτα, απλά ο καθένας το βλέπει διαφορετικά. Να εξηγήσω με ένα πολύ απτό παράδειγμα τι εννοώ: Ας πάρουμε έναν άνθρωπο, έναν σκύλο και ένα φυτό. Και ο άνθρωπος και ο σκύλος βλέπουν το φυτό. Αυτό είναι η πραγματικότητα. Ο άνθρωπος το βλέπει πράσινο και ο σκύλος το βλέπει γκρι. Αυτό είναι η οπτική του καθενός. Όπως και η χρησιμότητά του, που για εμάς μπορεί να είναι π.χ. καλοπιστική και για το σκύλο πρακτική (εάν το βλέπει ως "τουαλέτα" ). Η πραγματικότητα όμως είναι πως το φυτό υπάρχει άσχετα πως το βλέπουμε εμείς ή ο σκύλος.
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 14 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.