Ανακτώντας τον έλεγχο

Πέρα από τις βασικές ανάγκες της διατροφής και της στέγασης, οι άνθρωποι έχουν και υψηλότερα επίπεδα αναγκών που αφορούν τη ζωή και το πνεύμα τους. Οι 6 βασικές ανθρώπινες ανάγκες, κοινές για όλους τους ανθρώπους, σύμφωνα με τον Άντονι Ρόμπινς, αναλύονται παρακάτω.

Οι πρώτες τέσσερις, είναι οι ανάγκες της Προσωπικότητας:

Σιγουριά/βεβαιότητα: Όταν νιώθουμε σταθερότητα, ασφάλεια και στοργή.

Μια καλή δουλειά, ένα πτυχίο, ένας ισχυρός σύντροφος, ένα γεμάτο πορτοφόλι, μπορούν να μας κάνουν να νιώσουμε σιγουριά. Όμως το ίδιο μπορούμε να νιώσουμε και καταναλώνοντας υπερβολική τροφή, ή παραμένοντας κλεισμένοι σε έναν χώρο όπως είναι το σπίτι μας.

Επειδή όμως είναι στη φύση μας η αλλαγή όταν βιώνουμε την απόλυτη σιγουριά και βεβαιότητα είναι φυσικό να ακολουθεί η πλήξη, γιʼ αυτό η δεύτερη βασική ανάγκη είναι η:

Ποικιλία/αβεβαιότητα: Όταν μπορούμε να βιώνουμε διαφορετικές καταστάσεις μέσα από νέα ερεθίσματα που θα μας απομακρύνουν από τη ρουτίνα και τη σιγουριά.

Με την ίδια ένταση που ποθούμε να είμαστε ασφαλείς, νιώθουμε και την ανάγκη της αλλαγής και της ποικιλίας. Αναζητούμε την περιπέτεια που θα δώσει νόημα στην ύπαρξή και την καθημερινότητά μας, μέσω ενός ταξιδιού, μιας εξόδου για διασκέδαση, μιας δημιουργικής απασχόλησης, μιας ταινίας, ακόμη και μέσω μιας εξωσυζυγικής σχέσης.

Σημαντικότητα: Όταν νιώθουμε σημαντικοί, ιδιαίτεροι, μοναδικοί, χρήσιμοι, για την οικογένειά μας, ή τον κοινωνικό μας περίγυρο. Όταν νιώθουμε ότι έχουμε σκοπό και στόχο.

Σημαντικοί όμως μπορούμε να νιώσουμε και οικτίροντας τον εαυτό μας, ή προκαλώντας πόνο σε κάποιον άνθρωπο. Μέσω της βίας, αλλά και μέσω της αγάπης. Δημιουργώντας αλλά και καταστρέφοντας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί το μικρό παιδί που προφασίζεται αδιαθεσία, για να προκαλέσει το ενδιαφέρον της μητέρας του.

Το τίμημα της σπουδαιότητας, είναι πολλές φορές η μοναξιά. Γι΄αυτό η επόμενη ανάγκη είναι εξʼ ίσου σημαντική:

Αγάπη και Σύνδεση: Όταν μπορούμε να εκφράζουμε αβίαστα την αγάπη μας και να συνδεόμαστε συναισθηματικά με άλλους ανθρώπους. Όταν νιώθουμε ποθητοί και αγαπητοί.

Πολλοί άνθρωποι περιορίζονται στη Σύνδεση, επειδή φοβούνται πως η αγάπη μπορεί να τους πληγώσει. Αγάπη και Σύνδεση μπορούμε φυσικά να νιώσουμε μέσα στην οικογένεια, μέσα σε μια φιλική ή ερωτική σχέση, μέσα σε μια ομάδα. Την ίδια ανάγκη όμως καλύπτει και ένα αυταρχικό αφεντικό, μέσω της σχέσης εξάρτησης που δημιουργεί με τους υπαλλήλους του, ή ένας άνθρωπος με το κατοικίδιό του. Την ίδια ανάγκη καλύπτουν κάποιοι και δια μέσου της Θρησκείας ή της ιδεολογίας τους.

Οι δύο τελευταίες ανάγκες, είναι ανάγκες του πνεύματος.
Ακόμη κι αν κάποιος έχει επιτύχει τις τέσσερις προηγούμενες ανάγκες, δεν νιώθει ολοκληρωμένος χωρίς τις δύο επόμενες.

Ανάπτυξη/Εξέλιξη: Όταν μας δίνεται η ευκαιρία να διευρύνουμε τους πνευματικούς μας ορίζοντες.

Ό,τι δεν αναπτύσσεται, πεθαίνει, γιʼ αυτό και ο άνθρωπος έχει ανάγκη να εξελίσσεται, να μαθαίνει και να διευρύνει τους ορίζοντές του μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων και πνευματικών αναζητήσεων.

Συνεισφορά/συμμετοχή: Όταν μπορούμε να προσφέρουμε τις γνώσεις μας τη βοήθειά μας, την Αγάπη μας, σε αυτούς που τα χρειάζονται.

Η προσφορά και η συμμετοχή δεν σχετίζονται απαραίτητα με τα κοινά, αλλά μπορούν να ικανοποιηθούν μέσα από την ανατροφή ενός παιδιού, ή την εργασία μας.

Εάν συγκρίνετε τα παραπάνω με την πυραμίδα του Μάσλοου, θα δείτε ότι δεν απέχουν πολύ νοηματικά:

Στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, όσο περισσότερες από τις παραπάνω ανάγκες καλύπτουμε, τόσο βαθύτερες και μακροχρόνιες γίνονται οι σχέσεις αυτές, είτε πρόκειται για ερωτικές, φιλικές ή επαγγελματικές σχέσεις.
Η θεωρία μάλιστα λέει πως αν καλύπτονται δύο από τις ανάγκες, τότε τα άτομα έχουν κάποιου είδους σχέση. Εάν καλύπτονται τέσσερις από τις ανάγκες αυτές, υπάρχει μεταξύ τους βαθύτερη σύνδεση και εάν καλύπτει ο ένας και τις έξι ανάγκες του άλλου, τότε η σχέση αυτή είναι άτρωτη από το χρόνο και τις καταστάσεις και θεωρείται ιδανική.

Είναι προφανές πως όσο περισσότερο κατανοούμε τις ανάγκες μας, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε στην κατανόηση του εαυτού μας και στρεφόμαστε συνειδητά πλέον σε θετικούς και δημιουργικούς τρόπους ικανοποίησης τους.
Παρόλο που οι έξι παραπάνω ανάγκες είναι κοινές για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως κοινωνικοπολιτικών διαφορών, καθένας από εμάς, έχει διαφορετικές προτεραιότητες ως προς τη σημαντικότητα των αναγκών του.
Υπάρχουν αυτοί που κατευθύνονται από την επιτυχία, άρα έχουν ως πρωταρχική ανάγκη τη Σημαντικότητα και τη Σιγουριά ή άλλοι που κατευθύνονται από το συναίσθημα άρα έχουν ως πρωταρχική ανάγκη την Αγάπη και τη Σύνδεση.


Με ποια σειρά προτεραιότητας κατατάσσετε εσείς τις παραπάνω ανάγκες; Θεωρείτε πως υπάρχουν βασικές ανάγκες που δεν αναφέρθηκαν παραπάνω; Πόσο επηρεάζουν οι ανάγκες σας, την καθημερινότητά σας; Έχετε πιάσει τον εαυτό σας να ικανοποιεί κάποια από τις παραπάνω ανάγκες με καταστροφικό τρόπο;

Όσο πιο κοντά βρίσκεται η ζωή μας, στο μοντέλο που έχουμε πλάσει για τον κόσμο, τόσο πιο ευτυχισμένοι και ολοκληρωμένοι αισθανόμαστε. Τι γίνεται όμως όταν νιώθουμε πως χάνουμε τον έλεγχο των καταστάσεων; Όταν νιώθουμε ανασφάλεια, μοναξιά, αδιαφορία, αποτυχία;

Ο πόνος μας κατακλύζει και υποφέρουμε, γιατί δεν συνειδητοποιούμε πως ο πόνος είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός, αλλά ο τρόπος που θα επιλέξουμε να τον αντιμετωπίσουμε καθορίζεται από εμάς τους ίδιους.

Οι περισσότεροι ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι στην καθημερινότητά μας, όλα είναι υπό έλεγχο. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ιδέα τι πρόκειται να μας ξημερώσει αύριο και τι εκπλήξεις μας επιφυλάσσει η ζωή, είτε δυσάρεστες, είτε ευχάριστες.
Γιʼ αυτό και έρχεται η ώρα που νιώθουμε ότι χάνουμε των έλεγχο, ανήμποροι να αλλάξουμε καταστάσεις όπως η σχέση μας, ένα διαζύγιο, το εργασιακό μας περιβάλλον, το αφεντικό μας, ένας θάνατος, το σώμα μας κ.α.

Τη στάση με την οποία αντιμετωπίζουμε τις περιστάσεις αυτές, καθορίζουν οι ανάγκες που θεωρούμε σημαντικότερες, σχεδόν όλοι όμως ακολουθούμε ένα κοινό μοτίβο όταν χάνουμε τον έλεγχο, εγκλωβισμένοι σε μια συνεχή εναλλαγή από τη θλίψη και την απογοήτευση, στο θυμό και την έκρηξη.

Το χειρότερο, είναι πως όταν περνάμε σε κατάσταση οργής, έχουμε την τάση να ρίχνουμε το φταίξιμο στο σύντροφό μας, (ή στους γονείς μας, ή στους ανθρώπους με τους οποίους διατηρούμε στενή επαφή), αφού αισθανόμαστε πως εκείνοι που μας αγαπούν πρέπει να μας προστατεύουν από τον πόνο και την απογοήτευση.

Ο Άντονυ Ρόμπινς το περιγράφει σαν ένα τρελό οχτάρι, που θυμίζει το σύμβολο του απείρου:



Όσοι έχουν ως πρωταρχική ανάγκη την Αγάπη και τη Σύνδεση, τείνουν να μπαίνουν στο τρελό οχτάρι από την πλευρά της θλίψης, ενώ άτομα που έχουν πρωταρχική ανάγκη τη Σημαντικότητα και τη Σιγουριά, μπαίνουν σʼ αυτήν την τρελή πορεία από την πλευρά του Θυμού.

Ας υποθέσουμε ότι η Β. (τυχαίο πρόσωπο) προσπαθεί να αδυνατίσει και δεν τα καταφέρνει. Το πρώτο που της συμβαίνει είναι να στεναχωριέται με την κατάσταση αυτή και να νιώθει πληγωμένη και ανήμπορη. Κλείνεται στον εαυτό της και κατακλύζει το μυαλό της με σκέψεις αποθαρρυντικές: "Δεν θα τα καταφέρω, είμαι χοντρή και άσχημη, δεν μπορώ ν' αντισταθώ στο φαγητό" κτλ... Με το πέρασμα του χρόνου, η θλίψη αυτή μετατρέπεται σε οργή προς τα αγαπημένα πρόσωπα: "Μα πρέπει τώρα κι αυτός να τρώει μπροστά μου σοκολάτα; Γιατί δεν με βοηθάει; Δεν μ' αγαπάει και δεν με στηρίζει. Εκείνος φταίει που δεν αδυνατίζω"...και έπειτα πάλι ο οργανισμός της επειδή έχει ανάγκη να χαλαρώσει από την ένταση, περνάει ξανά στη λύπη...ξεκινώντας έναν νέο κύκλο στο τρελό οχτάρι...

Στην προσπάθεια να ξεφύγει κανείς από αυτό το φαύλο κύκλο, καταφεύγει πολλές φορές σε συνήθειες επιβλαβείς για τον οργανισμό του, όπως το κάπνισμα το ποτό, κ.α.

Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε στιγμή, καλύπτουμε τις βασικές ανάγκες που περιγράφηκαν παραπάνω με κάθε τρόπο, είτε αυτός είναι θετικός, αρνητικός ή ουδέτερος.

Αυτή είναι τουλάχιστον η θεωρία. Αναγνωρίζετε τον εαυτό σας σε όλα αυτά;
Έχετε νιώσει ποτέ να αμφιταλαντεύεστε ανάμεσα στη θλίψη και το θυμό;