Σύντομη επισκόπηση της κοινωνιολογίας του σώματος

DrStrangelove

Περιβόητο μέλος

Ο DrStrangelove αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Επαγγέλεται Μοντέλο. Έχει γράψει 5,311 μηνύματα.
Αποσπάσματα από το βιβλίο του κοινωνιολόγου και ανθρωπολόγου ERVING GOFFMAN
''ΣΤΙΓΜΑ - Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας''


Τις τελευταίες δεκαετίες, το σώμα έχει αναδειχθεί σε ξεχωριστό αντικείμενο μελέτης της κοινωνικής θεωρίας και βρίσκεται στο επίκεντρο έντονου προβληματισμού και αντιμαχόμενων απόψεων που μπορούν να κατανεμηθούν σε τρεις κύριες προσεγγίσεις :
τη νατουραλιστική, την κονστρουκτιβιστική και τη φαινομελογική.

1. Η νατουραλιστική προσέγγιση στηρίζεται στη θεώρηση του σώματος ως προκοινωνικής, καθαρά βιολογικής οντότητας. Σύμφωνα με αυτή, οι ανισότητες δεν δημιουργούνται κοινωνικά, ούτε εννοούνται ως απρόβλεπτες ή αντιστρέψιμες, αλλά καθορίζονται από το βιολογικό έμφυλο σώμα, και επομένως εννοούνται μέσα από δυο απολύτως αντίθετα μεταξύ τους (βιολογικά) μοντέλα : Του ανδρικού και του γυναικείου σώματος (Laquer 1990). Οι πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες δεν δημιουργούν διαφορές, απλώς τις αντιγράφουν από τη φύση, ή, στη χειρότερη περίπτωση, τις διευρύνουν (Shilling). 'Ετσι οι ανισότητες ως προς το φύλο βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με το ''αδύναμο'' και ''άστατο'' γυναικείο σώμα, ιδεολόγημα που χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να αιτιολογήσει τον κοινωνικό αποκλεισμό και την κοινωνική κατωτερότητα των γυναικών. Αντίστοιχα, οι ανισότητες ως προς την φυλή ερμηνεύονται με βάση ''σωματικά δεδομένα'' σύμφωνα με τα οποία τεκμηριώνεται η κατωτερότητα των ασιατικών και των αφρικανικών λαών. Σ'αυτή την περίπτωση, οι βιολογικες πληροφορίες του σώματος στηρίζουν επιχειρήματα για την αιτιολόγηση και ιδεολογική νομιμομοποίηση της δουλείας, της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού (Schilling).

2. Η κονστρουκτιβιστική προσέγγιση προυποθέτει την κοινωνική κατασκευή του σώματος, και επικεντρώνεται στις διαδικασίες και πρακτικές μέσω των οποίων το σώμα διαμορφώνεται θεσμικά, απορρίπτοντας την άποψη ότι η βιολογία μπορεί να προσφέρει ικανοποιητικές ερμηνείες για την εμφάνιση και καθιέρωση κοινωνικών σχέσεων κυριαρχίας και υποτέλειας. Η κονστρουκτιβιστική προσέγγιση δεν αντλεί από ένα ενιαίο θεωρητικό πλαίσιο ούτε προάγει μια κοινή θεωρητική θέση. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσή της έχουν παίξει το έργο του Micele Foucault, οι φεμινιστικές θεωρίες (κυρίως από το 1960 και μετά), η κοινωνική ανθρωπολογία της M.Douglas και ένα μέρος από το έργο του Erving Goffman.
Στο έργο του Φουκώ (1975,1976,1977) διευρύνωνται οι ιστορικά μεταβαλλόμενες σχέσεις ανάμεσα στην εξουσία, τη γνώση και το σώμα. Το σώμα ορίζεται εδώ ως προιόν εξουσιαστικών σχέσεων. Ως αντικείμενκο της εξουσίας παράγεται για να ελέγχθεί, να προσδιοριστεί και να αναπαραχθεί. Η εξουσία πάνω στην υλικότητα του εξετάζεται από δυο διακριτά αλλά αλληλένδετα ζητήματα : τις πειθαρχίες του σώματος και τον έλεγχο του πληθυσμού. Θέτοντας το σώμα στο επίκεντρο των πειθαρχικών πρακτικών, ο Φουκώ αναλύει τον τρόπο με τον οποίο η ''μικροφυσική της εξουσίας'' λειτουργεί μέσα στους θεσμικούς σχηματισμούς της νεωτερικότητας προκειμένου να επιτηρήσει, να ελέγξει και να ρυθμίσει τόσο τα μεμονωμένα σώματα όσο και τον πληθυσμό στο σύνολό του....

...οι φεμινιστικές θεωρίες τοποθέτησαν το σώμα μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις εξουσίας (με επίκεντρο τις πατριαρχικές σχέσεις) και πρόσφεραν τις βάσεις για να μελετηθούν οι κοινωνικές πρακτικές που συμβάλλουν στη διαφοροποίηση και κατηγοριοποίηδη των σωμάτων.
Με την κοινωνική ανθρωπολογία της M.Douglas, και κυρίως τα έργα της Purity and Danger (1966) και Natural Symbols (1970), το σώμα έρχεται στο προσκήνιο ως σύστημα σημείων, δηλαδή ως φορέας και εκφραστής κοινωνικών σημασιών και συμβολισμών, ως ''κείμενο'' το οποίο αντανακλά και εκφράζει τις πολιτισμικές αξίες, τις πεποιθήσεις και τις αμφισβητήσεις ενός πολιτισμού....Το σώμα, και ιδιαιτέρως οι προσεγγίσεις της Douglas για τη βρωμιά και τη μόλυνση, συνθέτουν τη βάση για τη συγκρότηση μεταφορών σχετικά με την οργάνωση και την αποδιοργάνωση μιας κοινωνίας, την κατάσταση της ύπαρξης και της ανυπαρξίας, τη ζωή και το θάνατο. Η θεώρηση του σώματος ως συμβόλου είναι κεντρική.

3. Το είδος της θεωρητικής ενασχόλησης με το σώμα που προάγει τόσο η νατουραλιστική όσο και η κοντρουκτιβιστική προσέγγιση, τροφοδότησε κριτικές οι οποίες υπογραμμίζουν ότι και οι δυο προσεγγίσεις διακατέχονται από τις πρωταρχικές διχοτομίες της κοινωνικής θεωρίας ανάμεσα στην υλικότητα του σώματος και το νου, στο σώμα και την ψυχή, στη λογική και το πάθος, στη φύση και την κοινωνία, στον εαυτό και την κοινωνία. Ανάμεσα στα έργα που αναγνωρίζουν τις εν λόγω διχοτομίες και προσπαθούν να προαγάγουν μια πιο σύνθετη αντίληψη, απελευθερωμένη από αυτές, σημαντική θέση καταλαμβάνουν εκείνα των M.Mauss (1973), N.Elias (1978/1984) και P.Bourdieu (1984,1986). Παρά τις μεταξύ τους διαφορές, προσφέρουν τη βάση για τη θεώρηση του σώματος τόσο ως φυσικής, όσο και και ως κοινωνικής - πολιτισμικής οντότητας, που μεταβάλλεται στο ρου της ιστορίας.

Ο Μauss μελετώντας τις τεχνικές του σώματος διερευνά τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι, ανάλογα με την εποχή και την κοινωνία, μαθαίνουν, μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία εκπαίδευσης, να χρησιμοποιούν το σώμα τους σύμφωνα με τις ισχύουσες κοινωνικές επιταγές...Στην θεώρηση του Elias, το σώμα προσεγγίζεται ως ατελής βιολογική οντότητα, η οποία οφείλει να υποβληθεί σε μια μακρόχρονη διαδικασία εκπαίδευσης πριν γίνει πλήρως αποδεκτή από την κοινωνία...Ο σταδιακός εκπολιτισμός του ανθρωπίνου σώματος, μέσω των διαδικασιών της κοινωνικοποίησης, της εκλογίκευσης και της εξατομίκευσης, είναι μια πορεία σταδιακού ελέγχου των φυσικών λειτουργιών του σώματος, καθώς και του ελέγχου των συναισθημάτων, σύμφωνα με τις κοινωνικές και πολιτισμικές επιταγές.
...Η κοινωνική τάξη προσδιορίζει τόσο τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αναπτύσσουν το σώμα τους όσο και τις συμβολικές αξίες που αποδίδονται σε ξεχωριστούς τύπους σώματος (Bordieu,1986).

Το πρόβλημα του σώματος σύμφωνα με τον Turner έχει τέσσερις διαστάσεις :
1. Aναπαραγωγή πληθυσμού στο πέρασμα του χρόνου
2. Ρύθμιση του σώματος στον χώρο
3. Περιορισμός του έσω σώματος μέσω πειθαρχιών
4. Αναπαράσταση του έξω σώματος στον κοινωνικό χώρο.

Ο Turner πιστεύει ότι σε κάθε ένα από τα παραπάνω προβλήματα του σώματος αντιστοιχούν τα εξής θεσμοποιημένα υποσυστήματα :
1. Πατριαρχία.
2. Μέθοδος του πανοπτικού.
3. Ασκητισμός
4. Εμπορευματοποίηση.

Ταυτόχρονα όμως, διαπιστώνει ότι υπάρχει ανάγκη να εξεταστεί το σώμα και ως υλικό, φυσικό και βιολογικό φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να αναχθεί σε άμεσες κοινωνικές διαδικασίες και ταξινομήσεις.
 

Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 16 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.

Χρήστες Βρείτε παρόμοια

  • Τα παρακάτω 0 μέλη και 1 επισκέπτες διαβάζουν μαζί με εσάς αυτό το θέμα:
    Tα παρακάτω 0 μέλη διάβασαν αυτό το θέμα:
  • Φορτώνει...
Top