Η περιορισμένη ευθύνη στις εταιρείες, μια κοινωνική προσέγγιση

Αν και στις μέρες είναι δεδομένο και διαδεδομένο η ιδέα ότι οι επιχειρηματίας ευθύνονται περιορισμένα στις επενδύσεις τους, τα πράγματα δεν ήταν πάντα τόσο ξεκάθαρα. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι έννοια της περιορισμένης ευθύνης ήταν εκείνη που οδήγησε στην ακμή του σύγχρονου καπιταλισμού, του καπιταλισμού που γνωρίζουμε σήμερα. Αν και στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη ο θεσμός της απεριόριστης ευθύνης, δηλαδή τον προσωπικών εταιριών όπως ομόρρυθμη και ετερόρρυθμη, αν και αυτές οι δομές συναντιούνται πλέον κυρίως σε οικογενειακές πολύ μικρές επιχειρήσεις και αντίθετα οι περιορισμένης ευθύνης εταιριών (Α.Ε. και Ε.Π.Ε.) χαίρουν σεβασμό και κύρος ακόμη και στον Ελλαδικό χώρο.

Ας τα πάρουμε τα πράγματα στην αρχή. Η δομή αυτή εμφανίστηκε κοντά στον 19ο αιώνα και διαδόθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι πρώτες περιορισμένης ευθύνης εταιρίες συστήθηκαν κοντά στο 1600 και ήταν οι «Ολλανδική εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών» , «Βρετανική εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών» και η «Βρετανική εταιρεία των Νότιων Θαλασσών», η όποια χρεοκόπησε το 1721 και σπίλωσε για κατά καλά την φήμη των εταιριών περιορισμένης ευθύνης. Η σύσταση τέτοιων εταιριών απαιτούσε ειδική άδεια και τα κράτη την παραχωρούσαν σε πολύ μεγάλες επιχειρήσεις και εφόσον εκτιμούσαν ότι θα ωφελούσαν τα εθνικά συμφέροντα (π.χ. σιδηροδρομικό δίκτυο).

Ο πρώτος πολέμιος της περιορισμένης ευθύνης ήταν ο «Άγιος» του καπιταλισμού, Adam Smith. Συγκεκριμένα η άποψη του ήταν «Οι διευθύνοντες αυτών των εταιριών […], δεν μπορεί κάνεις να περιμένει ότι θα τις προσέχουν με την ίδια επιμέλεια και επαγρύπνηση, όπως κάνουν οι συνέταιροι στις εταιρίες απεριόριστης ευθύνης». Γενικότερα υπήρχε η πεποίθηση ότι όσοι διηύθυναν εταιρίες περιορισμένης ευθύνης και δεν ήταν κύριοι σε ποσοστό 100%, αναλάμβαναν υπερβολικό ρίσκο, αφού μέρος των χρημάτων που ρίσκαραν δεν άνηκε σε αυτούς. Από την άλλη, οι επενδυτές που δεν συμμετείχαν στην διαχείριση της εταιρίας θα ήταν λιγότερο επιμελείς στην επιβλέψει καθώς ο κίνδυνος για αυτούς ήταν συγκεκριμένος.

Ακόμη και στο τέλος του 19ου αιώνα υπήρχε χλευασμός προς τους επιχειρηματίες περιορισμένης ευθύνης, κάτι ίσως δικαιολογημένο αφού επί σειρά ετών όλες οι καπιταλιστικές κοινωνίες είχαν συνηθίσει ότι ένας κακός επιχειρηματίας μπορούσε να οδηγηθεί ακόμη και στην φυλακή για τα χρέη που δημιούργησε (ή έστω δεν κατάφερε να περιορίσει).

Από τους πρώτους υποστηρικτές της περιορισμένης ευθύνης ήταν ο … Κάρλ Μάρξ. Συγκεκριμένα κατανοούσε ότι μια τέτοια δομή θα διευκόλυνε την διακίνηση τεραστίων κεφαλαίων που ήταν απαραίτητα για τις αναδυόμενες βαριές βιομηχανίες. Μάλιστα τις απεριόριστες εταιρίες της αποκαλούσε «καπιταλιστική παραγωγή στον υπέρτατο βαθμό», αν και παράλληλα ασκούσε κριτική στο ότι οι διαχειριστές των περιορισμένης ευθύνης εταιριών συχνά αναλάμβαναν υπερβολικά υψηλά ρίσκα, αφού ο κίνδυνος για τους διαχειριστές ήταν περιορισμένος ωστόσο αυτό το θεωρούσε μια παρενέργεια της τεράστιας υλική προόδου που επέφερε η εν λόγω δομή εταιριών. Αξίζει όμως να σημειωθούν τα «απώτερα κίνητρα του» , συγκεκριμένα πίστευε ότι η δομή της περιορισμένης ευθύνης εταιρίας αποτελούσε ένα βήμα προς τον σοσιαλισμό επειδή διαχώριζε την διαχείριση από την ιδιοκτησία και ότι αυτός ο διαχωρισμός θα αποτελούσε το όπλο για την εξόντωση των καπιταλιστών.

Πλέον οι εταιρίες περιορισμένης ευθύνης συγκεντρώνουν υπέρογκα κεφάλαια, και το αρχικά επίφοβο ζήτημα της διαχειριστικής ασυδοσίας των εταιριών, δηλαδή ότι διαχειριστές θα αναλαμβάνουν υπέρμετρα οικονομικά ρίσκα, δεν φαίνεται να ενοχλεί ιδιαίτερα.

Εσάς ποία η γνώμη σας; Πιστεύετε ότι οι επιχειρηματίες πρέπει να ευθύνονται περιορισμένα στις επενδύσεις τους ή να διακυβεύεται ακόμη και η προσωπική τους ελευθερία;