Η φύση του έρωτα...

Ο λόγος τοῦ Ἀριστοφάνη (189α - 193δ)

Παίρνοντας τὸ λόγο ὁ Ἀριστοφάνης, εἶπε: ὁ λόξυγγας σταμάτησε, Ἐρυξίμαχε, ἀλλὰ ὄχι πρὶν τοῦ προσφέρω τὸ φτάρνισμα. Καὶ ἀπορῶ, γιατὶ ὁ κόσμιος ἔρωτας τοῦ σώματος, χρειάζεται τέτοια γαργαλίσματα καὶ τραντάγματα, σὰν αὐτὰ ποὺ προκαλεῖ τὸ φτάρνισμα.
Προκαλεῖς τὸ γέλιο Ἀριστοφάνη καὶ θὰ μὲ ἀναγκάσῃς νὰ σὲ προσέχω, μήπως πεῖς κάτι γελοῖο, εἶπε ὁ Ἐρυξίμαχος, ἀλλὰ ὁ Ἀριστοφάνης γελῶντας, ἀπάντησε: Καλὰ τὸ λὲς Ἐρυξίμαχε, ἀλλὰ δὲν φοβᾶμαι μήπως πῶ κάτι γελοῖο, γιατὶ αὐτὸ ταιριάζει στὴ δική μου μοῦσα, ἀλλὰ μήπως γίνω καταγέλαστος μ᾿ αὐτὰ ποὺ θὰ πῶ.

ΚΕΦ. 14. Μοῦ φαίνεται, ὅμως, ὅτι οἱ ἄνθρωποι δὲν νιώθουν τὴ δύναμη τοῦ ἔρωτα· γιατὶ ἂν τὴν ἔνιωθαν, θὰ τοῦ εἶχαν κάνει μεγάλους ναοὺς καὶ βωμοὺς καὶ θὰ τοῦ πρόσφεραν μεγάλες θυσίες, ἐπειδὴ ὁ Ἔρωτας ἀγαπᾷ τοὺς ἀνθρώπους πιὸ πολὺ ἀπ᾿ ὅλους τοὺς θεούς. Θὰ προσπαθήσω λοιπόν, νὰ σᾶς ἐξηγήσω τὴ δύναμη τοῦ Ἔρωτα.
Τὸν παλιὸ καιρό, ἡ ἀνθρώπινη φύση δὲν ἦταν ὅπως εἶναι σήμερα, ἀλλά διαφορετική. Τὰ γένη τῶν ἀνθρώπων δὲν ἦταν δύο ὅπως τώρα, ἀρσενικὸ καὶ θηλυκό, ἀλλὰ ὑπῆρχε καὶ ἕνα τρίτο, ποὺ λεγόταν “ἀνδρόγυνο” [1] καὶ προερχόταν ἀπ᾿ αὐτὰ τὰ δύο. Αὐτὸ τὸ γένος ἔχει ἐξαφανισθεῖ καὶ ἔμεινε μόνο τὸ ὄνομά του, ποὺ κι αὐτό χρησιμοποιεῖται περιφρονητικά. Τότε, κάθε ἄνθρωπος ἦταν στρογγυλός, μὲ τέσσερα χέρια καὶ ἄλλα τόσα πόδια, ἕνα κεφάλι μὲ δύο ὅμοια πρόσωπα ποὺ ἔβλεπαν ἀντίθετα, τέσσερα αὐτιὰ καὶ δύο γεννητικὰ ὄργανα. Περπατοῦσε ὄρθιος, ὅπως καὶ σήμερα, σὲ ὁποιαδήποτε κατεύθυνση ἤθελε καὶ ἔτρεχε μὲ μεγάλη ταχύτητα κυκλικά, χρησιμοποιῶντας καὶ τὰ ὀκτὼ μέλη του (ὅπως κάνουν τοῦμπες οἱ ἀκροβάτες). Ἦταν λοιπὸν τρία τὰ ἀνθρώπινα γένη, μὲ κυκλικὸ σχῆμα καὶ κίνηση, γιὰ νὰ εἶναι ὅμοια μὲ τοὺς γονεῖς τους. Διότι, τὸ ἀρσενικὸ εἶχε τὴν καταγωγὴ του ἀπὸ τὸν ἥλιο, τὸ θηλυκὸ ἀπὸ τὴ γῆ καὶ τὸ τρίτο ἀπὸ τὴ σελήνη, ἐπειδὴ καὶ ἡ σελήνη μετέχει καὶ στὶς δύο κινήσεις (τοῦ ἥλιου καὶ τῆς γῆς). Εἶχαν, ἐπίσης, φοβερὴ δύναμη καὶ μεγάλη ἀλαζονεία, γι᾿ αὐτὸ καὶ τόλμησαν νὰ τὰ βάλουν μὲ τοὺς θεούς.

ΚΕΦ. 15. Τότε ὁ Δίας, θέλοντας νὰ διατηρήσῃ τὸ ἀνθρώπινο γένος ἀλλὰ παράλληλα νὰ κάνῃ τοὺς ἀνθρώπους ἀσθενέστερους καὶ νὰ σταματήσῃ τὶς ἀκολασίες τους, πῆρε τὴν ἀπόφαση νὰ διχοτομήσῃ τὸν καθένα, ὥστε καὶ περισσότεροι νὰ γίνουν καὶ πιὸ χρήσιμοι στοὺς θεούς. Ἄρχισε λοιπὸν νὰ διχοτομῇ τοὺς ἀνθρώπους μὲ μεγάλη ἀκρίβεια καὶ κάλεσε τὸν Ἀπόλλωνα νὰ στρίβῃ τὸ πρόσωπο καὶ τὸν αὐχένα πρὸς τὸ μέρος τῆς τομῆς, γιὰ νὰ βλέπουν οἱ ἄνθρωποι τὴν τομὴ καὶ νὰ γίνουν πιὸ εύσεβεῖς. Τραβῶντας καὶ μαζεύοντας τὸ δέρμα, ὁ Ἀπόλλωνας, ἀπ᾿ ὅλες τὶς πλευρὲς πρὸς τὴν ὀνομαζόμενη σήμερα κοιλιά, τὸ ἔδενε στὸ σημεῖο ποὺ λέμε ἀφαλό. Ἐξ αἰτίας τῆς διχοτόμησης, λοιπόν, ποθῶντας τὸ καθένα νὰ ἑνωθῇ μὲ τὸ δικὸ του ἄλλο μισό, ἀγκαλιάζονταν σφιχτὰ καὶ πέθαιναν ἀπὸ τὴν πεῖνα καὶ τὴν ἀδράνεια, γιατὶ δὲν ἤθελαν νὰ κάνουν τίποτα τὸ ἕνα χωρὶς τὸ ἄλλο. Ἐπειδὴ τοὺς λυπήθηκε ὅμως ὁ Δίας, σκέφθηκε νὰ μεταθέσῃ τὰ γεννητικὰ τους ὄργανα μπροστά, γιατὶ μέχρι τότε ἦταν πρὸς τὰ ἔξω, καὶ γεννοῦσαν καὶ ἔτικταν[2] ὄχι μεταξὺ τους, ἀλλὰ στὴ γῆ, ὅπως τὰ τζιτζίκια. Μ᾿ αὐτὴ τὴ μετάθεση λοιπόν, κανόνισε νὰ γεννᾷ τὸ ἀρσενικὸ μέσα στὸ θηλυκὸ γιὰ νὰ διαιωνίζεται τὸ ἀνθρώπινο γένος, ἀκόμη ὅμως καὶ ἂν σμίγουν ἀρσενικὸς μὲ ἀρσενικὸ νὰ ὁλοκληρώνεται ἡ συνουσία, ὥστε νὰ ξεθυμαίνουν καὶ νὰ στρέφονται στὴ δουλειὰ καὶ τὶς ἄλλες φροντίδες τῆς ζωῆς τους. Ὁ ἔρωτας λοιπὸν εἶναι ἔμφυτος μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐπιχειρεῖ ἀπὸ δύο νὰ τοὺς κάνῃ ἕνα καὶ νὰ θεραπεύσῃ τὴν ἀνθρώπινη φύση.

ΚΕΦ. 16. Ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς, λοιπόν, εἶναι τὸ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο κομμάτια τῆς διχοτόμησης τοῦ ἀνθρώπου, γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀναζητᾷ πάντοτε τὸ ταίρι του. Καὶ ὅσοι ἄνδρες εἶναι κομμάτι ἀπὸ ἀνθρώπους τοῦ μεικτοῦ γένους, αὐτὸ ποὺ λέγαμε “ἀνδρόγυνο”, εἶναι πολὺ γυναικᾶδες, ἀλλὰ καὶ οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς μοιχούς προέρχονται ἀπ᾿ αὐτὸ τὸ γένος. Ἐπίσης, ὅσες γυναῖκες εἶναι φίλανδρες καὶ μοιχεύτριες, προέρχονται ἀπὸ τὸ ἴδιο γένος. Ὅσες γυναῖκες ὅμως εἶναι κομμάτι ἀπὸ γυναῖκα, δὲν προσέχουν καὶ πολὺ τοὺς ἄνδρες ἀλλὰ στρέφονται πρὸς τὶς γυναῖκες. Ἀπ᾿ αὐτὸ τὸ γένος προέρχονται οἱ ἑταιρίστριες. Ὅσοι πάλι εἶναι κομμάτι ἀπὸ ἄνδρα, ἐπιδιώκουν τὰ ἀρσενικὰ καὶ εὐχαριστοῦνται νὰ ἀγκαλιάζωνται καὶ νὰ κοιμοῦνται μαζὶ τους, γιατὶ ἀπὸ τὴ φύση τους εἶναι ἀνδρειότεροι. Μερικοὶ βέβαια, τοὺς κατηγοροῦν ὅτι εἶναι ἀδιάντροποι, ἀλλὰ ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι δὲν ἐνεργοῦν ἔτσι ἀπὸ ἀδιαντροπιά, ἀλλὰ λόγω τοῦ θάρρους, τῆς ἀνδρείας καὶ τοῦ ἀρρενωποῦ χαρακτήρα τους, προτιμοῦν τὸ ὅμοιό τους. Τρανὴ εἶναι ἡ ἀπόδειξη· διότι ὅταν ὁλοκληρωθοῦν σὰν ἄνδρες, μόνο αὐτοὶ γίνονται κατάλληλοι γιὰ τὰ πολιτικά. Καὶ ἂν δὲν τοὺς ἀνάγκαζε ὁ νόμος, οὔτε τὰ παιδιὰ οὔτε τὸ γάμο θὰ εἶχαν στὸ νοῦ τους. Ὅταν μάλιστα ὁ ἕνας ἤ ὁ ἄλλος, βροῦν κατὰ τύχη τὸ ἀπόλυτα δικὸ τους ἄλλο μισὸ, νιώθουν τόσο ἐκπληκτική φιλία καὶ οἰκειότητα καὶ ἔρωτα, ποὺ δὲν θὰ ἤθελαν νὰ χωρίσουν οὔτε στιγμή. Αὐτοὶ εἶναι ποὺ περνοῦν ὅλη τὴ ζωὴ τους μαζὶ καὶ οὔτε οἱ ἴδιοι ξὲρουν τὶ ζητᾷ ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλο. Οὔτε θὰ πρέπει ὅμως, νὰ φαντασθῇ κάποιος ὅτι ἡ αἰτία ποὺ χαίρονται εἶναι ἡ ἀφροδισιακὴ συνουσία. Ἀλλὰ εἶναι φανερὸ πὼς κάτι ἄλλο ζητᾷ ἡ ψυχὴ τοῦ καθενός, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἐκφράσῃ, ἀλλὰ διαισθάνεται αὐτὸ ποὺ θέλει καὶ τὸ ἀφήνει νὰ ἐννοηθῇ.
Ἂν ἐρχόταν λοιπὸν ὁ Ἥφαιστος[3], τὴ στιγμὴ ποὺ εἶναι ξαπλωμένοι καὶ τοὺς ρωτοῦσε: “Μήπως θέλετε νὰ σᾶς ἑνώσω σὲ ἕνα, ὥστε νὰ μὴ χωρίζεται ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλο οὔτε μέρα οὔτε νύχτα; Καὶ ὅταν πεθάνετε νὰ πᾶτε στὸν Ἅδη ἀπὸ κοινοῦ, σὰν ἕνας ἀντὶ δύο; Σκεφθεῖτε ἂν σᾶς εἶναι ἀρκετὸ νὰ πετύχετε μόνο αὐτὸ”. ῞Ολοι ξέρομε, ὅτι κανένας δὲν θὰ ἀρνηθῇ, οὔτε θὰ δείξῃ ὅτι σκέφτεται κάτι ἄλλο, ἂν ἀκούσῃ αὐτὰ τὰ λόγια, ἀλλὰ θὰ νομίσῃ ὅτι ἀκούει αὐτὸ ποὺ ἀπὸ παλιὰ ἐπιθυμοῦσε, νὰ συγχωνευθῇ δηλαδὴ μὲ τὸν ἀγαπημένο του καὶ ἀπὸ δύο νὰ γίνουν ἕνα, ἐξ αἰτίας τῆς ἀρχικῆς τους φύσης. Σ᾿ αὐτὴ τὴν ἐπιθυμία καὶ τὴν ἐπιδίωξη τοῦ ὁλόκληρου[4], δόθηκε τὸ ὄνομα Ἔρωτας.
Ὅπως σᾶς λέω, λοιπόν, παλαιότερα εἴμαστε ἕνα, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς ἀδικίας χωριστήκαμε[5] ἀπ᾿ τὸ θεό, ὅπως οἱ Ἀρκάδες ἀπ᾿ τοὺς Λακεδαιμόνιους. Γι᾿ αὐτό, ὀφείλομε νὰ προτρέπωμε τὸν καθένα νὰ σέβεται τοὺς θεούς, γιὰ νὰ ἀποφύγωμε νέες τιμωρίες καὶ νὰ ἐπιτύχωμε τὸ στόχο μας, ἔχοντας σάν ἡγεμόνα καὶ στρατηγό, τὸν Ἔρωτα. Σ᾿ αὐτὸν κανείς δὲν πρέπει νὰ ἐναντιώνεται (καὶ ἐναντιώνεται ὅποιος εἶναι μισητὸς στοὺς θεούς). Γιατὶ μόνο ἂν γίνωμε φίλοι μαζὶ του, θὰ κατωρθώσωμε νὰ βροῦμε τὸ πραγματικὰ δικὸ μας μισό, κάτι ποὺ κατωρθώνουν λίγοι ἀπὸ τοὺς σημερινοὺς ἀνθρώπους. Φυσικά, μιλῶ καὶ γιὰ τοὺς ἄνδρες καὶ γιὰ τὶς γυναῖκες, ὅτι μόνο ἔτσι θὰ ξαναγυρίσωμε στὴν ἀρχικὴ φύση καὶ θὰ γίνῃ εὐτυχισμένο τὸ ἀνθρώπινο γένος. Ἂν αὐτὸ εἶναι τὸ ἄριστο, κατ᾿ ἀνάγκην, ὅποιο ἀπὸ τὰ σημερινὰ βρίσκεται πιὸ κοντὰ του, θὰ εἶναι ἄριστο. Καὶ ἂν θέλωμε νὰ ὑμνήσωμε τὸ θεὸ ποὺ εἶναι ἡ αἰτία τῆς εὐτυχίας μας, δικαίως θὰ ὑμνήσωμε τὸν Ἔρωτα, ὁ ὁποῖος πρὸς τὸ παρὸν μᾶς ὠφελεῖ ὁδηγῶντάς μας στὸ συγγενικό, καὶ ἂν δείχνωμε σεβασμὸ πρὸς τοὺς θεούς, μᾶς δίνει τὴν ἐλπίδα μελλοντικὰ νὰ μᾶς ἐπαναφέρῃ στὴν ἀρχικὴ φύση, καὶ νὰ μᾶς κάνῃ εὐτυχισμένους καὶ καλότυχους.
Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος μου γιὰ τὸν Ἔρωτα, Ἐρυξίμαχε, ἀλλὰ σὲ παρακαλῶ μὴ βιαστῇς νὰ τὸν διακωμωδήσῃς, πρὶν ἀκούσομε τὶ ἔχουν νὰ ποῦν οἱ ὑπόλοιποι, δηλαδὴ ὁ Ἀγάθωνας καὶ ὁ Σωκράτης.

1. Δηλαδὴ ἀρσενικοθήλυκο

2. Σκόπιμα διατηρήθηκε ἡ ἀρχαία λέξις, ἀφοῦ ὁ ἄνδρας γεννᾷ καὶ ἡ γυναῖκα τίκτει (βλέπε καὶ ἑρμηνευτικὸ σημείωμα σελ. 67).

3. Γιὸς τοῦ Δία καὶ τῆς Ἥρας, θεὸς τῆς φωτιᾶς ποὺ χρησίμευε στὴν τέχνη καὶ ἰδιαίτερα στὴ μεταλλουργία.

4. Ἀρχαῖο κείμενο (Τοῦ ὅλου οὖν τῇ ἐπιθυμίᾳ καὶ διώξει ἔρως ὄνομα).

5. Ἀρχαῖο κείμενο (... διὰ τὴν ἀδικίαν διῳκοίσθημεν ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ...). διοικίζω = κάνω κάποιους νὰ ζοῦν χωριστά, διασκορπίζω).

Click για ανάπτυξη...